Uchambuzi wa Waamuzi 9 — Abimeleki: Mfalme Mwiba na Gharama ya Tamaa
- Pr Enos Mwakalindile
- Nov 21
- 9 min read
Kama Bwana si Mfalme wa moyo wako, unatawaliwa na nani kweli?
1.0 Utangulizi — Wakati Mwiba Unapodai Kiti cha Enzi
Sura ya 9 ya Waamuzi inasikika kama filamu ya siasa za kijijini zinazoenda mrama. Hakuna Wamidiani, Wamoabu au Wafilisti hapa. Adui hatoki mbali — amezaliwa nyumbani. Mwana wa Gideoni, aliyeitwa Abimeleki, anainuka, anakusanya wahuni, anaua ndugu zake juu ya jiwe moja, halafu anajitangaza kuwa mfalme.
Hadithi hii siyo juu ya ukombozi bali juu ya tamaa ya madaraka. Abimeleki si mwamuzi kama wengine. Hawaokoi Israeli kutoka kwa adui wa nje. Badala yake, anageuza upanga wake dhidi ya watu wake. Kama Gideoni alivyoanzia kutoka kuwa mkulima mwoga hadi kuwa mkombozi, Abimeleki anatoka kuwa mwana wa mkombozi hadi kuwa mharibifu.
Katikati ya sura kuna hadithi fupi ya Yothamu kuhusu miti inayotafuta mfalme. Miti yenye matunda inakataa kutawala; ni mwiba tu anayekubali. Hii ndiyo picha ya Abimeleki: mkali, mchonganishi, hana kivuli cha kweli, na mwisho wa yote analeta moto unaoteketeza msitu.
Waamuzi 9 ni onyo kali kuhusu uongozi usio na sifa, nguvu zisizotumikia kusudi la Mungu, na dini inayotumiwa kuhalalisha vurugu. Lakini pia ni faraja ya kimya kimya: hata Mungu anapoonekana kana kwamba yuko kimya, bado yuko kazini, akirudisha uovu juu ya vichwa waovu na kupunguza madhara ya dhambi ya binadamu.
2.0 Muktadha wa Kihistoria na Kimaandishi — Kutoka Nyumba ya Gideoni Hadi Lango la Shekemu
Waamuzi 9 inaendelea moja kwa moja kutoka simulizi ya Gideoni (sura ya 6–8). Mwisho wa Gideoni haukuwa mzuri. Kwa maneno yake anasema: “Bwana atawatawala ninyi,” lakini maisha yake yanampinga. Anaishi kifalme, ana wake wengi, na anamwita mwanawe Abimeleki, yaani “Baba yangu ni mfalme.” Sanamu ya efodi aliyotengeneza inakuwa mtego wa ibada ya sanamu.
Baada ya kifo cha Gideoni, zile mbegu za tamaa na mchanganyiko wa ibada zinachomoza. Abimeleki, mwana wa suria wa Shekemu, anarudi kwa jamaa za mama yake kujijengea ngome ya kisiasa.
Shekemu si mji wa kawaida. Hapo ndipo Abrahamu alisimama na kumjengea Bwana madhabahu (taz. Mwanzo 12:6–7). Hapo Yakobo alizika miungu ya kigeni chini ya mwaloni (taz. Mwanzo 35:4). Hapo Yoshua alihuisha agano na kuweka jiwe kama ushahidi chini ya mwaloni karibu na patakatifu pa Bwana (taz. Yoshua 24:25–27). Ni mahali pa kumbukumbu takatifu.
Lakini sasa Shekemu ina hekalu la Baali-Berithi, “bwana wa agano” wa uongo. Mji uliowahi kuahidi kumtii Bwana sasa unatumia fedha za hekalu la sanamu kumfadhili muuaji wa kifalme. Hapo ndipo tunaanza kuona jinsi Israeli inavyozidi kufanana na wakazi wa Kanaani.
3.0 Ufafanuzi wa Hadithi — Hatua kwa Hatua
3.1 Waamuzi 9:1–6 — Tamaa Inayofadhiliwa na Sanamu
Abimeleki anaenda Shekemu na kuongea na jamaa wa mama yake. Anawaambia:
“Ni nani afadhali kuwatawala, wana wote sabini wa Yerubaali, au mtu mmoja? Kumbukeni ya kwamba mimi ni mfupa wenu na nyama yenu.”
Anacheza na hofu (viongozi sabini ni vurugu), na pia na ukabila (“mimi ni mtu wenu”). Watu wa Shekemu wanamchagua kijana wao kuliko ndugu wengine.
Wanatoa vipande sabini vya fedha kutoka kwenye hekalu la Baali-Berithi na kumpa Abimeleki. Yeye anatumia fedha hizo kuajiri watu “wasiofaa na wahuni” kama genge lake la vurugu. Nao wanakwenda kwenye nyumba ya Gideoni huko Ofra, na ndugu wote sabini wanaua "juu ya jiwe moja" (9:5). Ni mauaji ya ibada, makusudi, na ya kutisha. Ni Yothamu tu, mdogo wao, anatoroka.
Baada ya hapo, watu wa Shekemu wanamkusanya Abimeleki karibu na mwaloni, mahali ambapo pengine ni pa agano la Yoshua, na kumtawaza mfalme (9:6). Mahali pa agano na Bwana sasa panakuwa jukwaa la kumtawaza mfalme aliyejenga kiti chake juu ya damu ya ndugu na fedha za sanamu.
3.2 Waamuzi 9:7–21 — Mfano wa Yothamu: Miti, Mwiba na Laana
Yothamu, aliyenusurika, anapanda kwenye mlima Gerizimu, anatazama mji, na kupaza sauti yake kama nabii. Badala ya hotuba ndefu, anawasimulia mfano.
Anasema: miti ilitoka kutafuta mfalme. Ikamwendea mzeituni, mtini na mzabibu. Kila mmoja akakataa: “Je, niacha mafuta yangu, au utamu wangu, au divai yangu ili nije kuyumbayumba juu ya miti?” Kwa maneno mengine: “Kwa nini niacha huduma yangu yenye matunda nikae tu juu ya wengine?”
Mwisho wanaenda kwa mwiba. Mwiba hauna tunda, hauna kivuli cha maana, unachomeka moto kwa urahisi. Lakini yeye anakubali haraka:
“Kama kweli mnanitawaza, njooni mpumzike chini ya kivuli changu; la sivyo moto utoke kwangu ukateketeze mierezi.”
Ni ahadi ya kivuli kisichopo na tishio la moto mkubwa kuliko yeye mwenyewe. Yothamu anafasiri: kama mmemtendea Gideoni na nyumba yake kwa uaminifu, basi furahini. Lakini kama sivyo, moto utoke kwa Abimeleki kuteketeza Shekemu, na moto wa Shekemu uteketeze Abimeleki.
Baada ya kusema hayo, Yothamu anakimbia na kujificha. Hana jeshi, hana pesa, ila ana sauti na mlima wa kusimama.
3.3 Waamuzi 9:22–25 — Mungu Anatuma Roho Mbaya: Nyufa Katika Agano la Uovu
Tunambiwa: Abimeleki alitawala Israeli miaka mitatu. Lakini kisha tunasikia upande wa mbinguni:
“Mungu akatuma roho mbaya kati ya Abimeleki na wakuu wa Shekemu.”
Yaani, Mungu anawaruhusu waanze kuchukiana, kushukiana, na kusalitiana, ili damu ya ndugu sabini irudishwe juu ya vichwa vyao. Watu wa Shekemu wanaanza kuweka mashambani vichaka vya majambazi, wakivamia wasafiri. Kwa kufanya hivyo wanadhoofisha hadhi ya Abimeleki kama mtawala bila kusema moja kwa moja.
3.4 Waamuzi 9:26–41 — Gaali, Zebuli na Uasi wa Kileo
Mtu mpya anaingia: Gaali mwana wa Ebedi. Anakuja na jamaa zake, na wakuu wa Shekemu wanaanza kumwamini. Wakati wa sherehe ya mavuno, baada ya kula na kunywa kwenye hekalu la mungu wao, wanaanza kumlaani Abimeleki hadharani.
Gaali anapiga kifua: “Abimeleki ni nani hata tumtumikie? Kama watu hawa wangekuwa mikononi mwangu ningemuondoa.” Ni hotuba ya kilevi, ya hasira za watu zinazopewa sauti.
Lakini Zebuli, mtawala wa mji na mwakilishi wa Abimeleki, anasikia maneno hayo. Kwa siri anatuma ujumbe kwa Abimeleki na kumshauri aje usiku na kuweka mtego. Asubuhi mapema, Gaali anapoona jeshi likija, Zebuli anamdharau, anamwambia: “Sasa uko wapi ule ulimi wako?” Gaali analazimika kupigana na aishia kushindwa. Anafukuzwa yeye na jamaa zake.
Hapa tunaona: Gaali si mkombozi wa haki; ni tamaa nyingine ya kutawala tu. Zebuli naye si mtakatifu; ni mtu anayejilinda kisiasa. Hakuna anayemtafuta Bwana. Kila mtu anajivutia shuka la madaraka upande wake.
3.5 Waamuzi 9:42–49 — Moto Utokao kwa Mwiba: Shekemu Inachomwa na Kumwagiwa Chumvi
Siku iliyofuata, watu wa mji wanatoka mashambani kama kawaida. Abimeleki anatumia nafasi hiyo. Analigawa jeshi lake katika makundi matatu, anawavamia watu mashambani na kisha anauteka mji. Anaua watu, anaangusha mji, na kuutia chumvi.
Kuutia chumvi ni ishara ya laana na ukiwa. Ni kusema, “Mahali hapa patabaki tasa.” Mji wa agano unageuka kuwa ukumbusho wa uharibifu.
Wakuu wa Shekemu wanakimbilia ngome ya hekalu la El-Berithi. Abimeleki anaposikia, anapanda mlimani, anakata tawi la mti, na kuwaambia wanajeshi wake wafanye vivyo hivyo. Wanayakusanya matawi karibu na ngome na kuyachoma moto. Watu takribani elfu moja wanateketea ndani, wanaume kwa wanawake. Hekalu lao linakuwa tanuru la mauti.
Huu ni utimilifu wa neno la Yothamu: moto umetoka kwa mwiba na kuiteketeza Shekemu.
3.6 Waamuzi 9:50–57 — Jiwe la Mwanamke na Haki ya Mungu
Abimeleki hajaridhika. Anaendelea hadi Thebesi, anauteka mji, na kujaribu mbinu ile ile. Watu wanakimbilia kwenye mnara, wanajifungia ndani. Abimeleki anapokaribia kuuchoma, mwanamke asiyejulikana kwa jina anatupa jiwe la kusagia kutoka juu na kumpiga kichwani, fuvu linapasuka.
Akiwa anatetemeka karibu ya kufa, Abimeleki anamwambia kijana aliyembebea silaha: “Niuwe kwa upanga, watu wasiseme ‘ameuliwa na mwanamke.’” Hata katika mauti, bado anahangaika na heshima yake ya kiume. Lakini Biblia inatuambia wazi: aliangushwa na jiwe la mwanamke.
Kisha tunasikia hitimisho:
“Hivyo Mungu akarudisha uovu wa Abimeleki… na uovu wote wa watu wa Shekemu Mungu akauleta juu ya vichwa vyao; ikawajia laana ya Yothamu, mwana wa Yerubaali.”
Neno la mwisho si la Abimeleki, wala la Shekemu, bali ni la Mungu. Jiwe alilolitumia kuua ndugu zake linajibiwa na jiwe lingine. Moto alioutumia kuuchoma mji mmoja unakaribia kuwaka tena, lakini safari hii unazimwa na kitendo cha mwanamke mmoja asiyejulikana. Mwiba unaodai kuwa mti mkubwa unaishia kuvunjika.
4.0 Tafakari za Kiroho — Ufalme, Agano na Ukali wa Sanamu
4.1 Ufalme wa Mwiba: Nguvu Bila Tabia
Mfano wa Yothamu unafunua siri ya uongozi. Mzeituni, mtini na mzabibu wana matunda, mafuta, utamu na divai. Wanajua kusudi lao. Wanasema kwa tafsiri rahisi: “Kwa nini niacha kile Mungu alichoniitilia, nikimbilie vyeo?”
Abimeleki ni kinyume chake. Hana matunda ya baraka. Analeta kivuli hewa na tishio la moto. Viongozi wa aina ya mwiba huwa na haraka sana kukalia kiti. Wanaonekana wakati wale wenye tabia njema na mizizi mizito wanajiondoa au wanapokataliwa.
Waamuzi 9 inatuonya: jamii ikimchagua kiongozi kwa sababu tu ni mkali, mwenye sauti kubwa, au ni “mtu wetu,” bila kuangalia tabia na uaminifu, isishangae ikipata moto badala ya kivuli.
4.2 Shekemu Kama Kioo: Maeneo ya Agano Yanapogeuzwa
Shekemu ilikuwa mahali pa kumbukumbu za Mungu, lakini ikageuka kuwa mahali pa agano la sanamu. Lugha ni ileile: agano, madhabahu, ndugu, uaminifu. Lakini mwelekeo umebadilika.
Na sisi tunaweza kuwa hivyo. Kanisa, huduma, hata familia zinaweza kuhifadhi maneno ya kiroho juu juu, lakini mioyo ikawa imeunganishwa na miungu mingine: pesa, siasa, kabila, jina. Tunapoitumia sadaka ya Mungu kujenga viti vya Abimeleki, tumeshapotea kama Shekemu.
4.3 Roho Mbaya na Haki ya Mungu: Mungu Hayuko Kimya
Kauli “Mungu akatuma roho mbaya” inaweza kutuchanganya. Lakini ndani ya hadithi hii ina maana kwamba Mungu anaruhusu ushirika wa uovu uvunjike. Anaachilia tamaa zao, wivu wao, na uchoyo wao uwaangamize wenyewe.
Hapa si Mungu kukaa pembeni. Bali Mungu asema: “Mlipanda damu, mtavuna fujo.” Haki yake inakuja si kwa sauti ya radi, bali kwa magomvi, usaliti, na kuteketezana kwao wao kwa wao.
4.4 Gharama ya Tamaa: Familia, Mji, na Mwisho wa Mtu
Kuinuka kwa Abimeleki kunakuja na gharama kubwa:
Ndugu sabini wanauawa.
Mji mzima wa Shekemu unaharibiwa na kutiwa chumvi.
Watu elfu moja wanachomwa ndani ya ngome.
Mji mwingine unatishwa kuchomwa kabla ya moto huwa haujazimwa na jiwe la mwanamke.
Tamaa ya madaraka haikai mahali pamoja. Ikianza na jiwe moja, itaendelea kwa mji mmoja, halafu mwingine. Watu wanakuwa ngazi ya mtu mmoja kufikia ndoto zake.
4.5 Vyombo vya Kimya vya Mungu: Yothamu na Mwanamke Asiyejulikana
Katikati ya wanaume wakali na upanga unaomwaga damu, Mungu anatumia watu wawili wa pembeni:
Yothamu, kijana aliyenusurika, anayesimama mlimani na kusimulia hadithi ya miti na mwiba.
Mwanamke asiyejulikana, anayeshika jiwe la kusagia na kulitupa kwa ujasiri.
Hawana vyeo, hawana jeshi, lakini kupitia sauti ya mmoja na jiwe la mwingine, Mungu anakata mnyororo wa uongozi wa mwiba. Hivi ndivyo mara nyingi Mungu anavyofanya — kupitia sauti ndogo, hatua ndogo, watu wasiotajwa majina yao kwenye vikao vya juu.
5.0 Matumizi kwa Maisha — Kujifunza Kukataa Taji la Mwiba
5.1 Kwa Viongozi na Wale Wanaotamani Kuongoza
Jiulize: Kwa nini nataka kuongoza? Je, ni kwa ajili ya watu, au kwa ajili ya jina langu? Je, ni kutumika kama mzeituni au kujionyesha kama mwiba?
Tafuta tabia kabla ya jukwaa. Abimeleki alikuwa na jukwaa, pesa, na watu wa kumlinda, lakini hakuwa na moyo wa agano. Mzeituni, mtini na mzabibu walikuwa na tunda, hata kama hawakujulikana sana.
Epuka njia za mkato za vurugu. Tamaa ya madaraka inaweza kutushawishi tuondoe wale tunaowaona tishio, kwa maneno au vitendo. Waamuzi 9 inaonyesha mwisho wa njia hiyo.
5.2 Kwa Makanisa na Jamii
Msichague viongozi kwa sababu tu “ni watu wetu.” Ukabila, undugu, au urafiki vinaweza kutufanya tusione mapungufu ya tabia. Shekemu ilimchagua “mwana wao” na ikateketea.
Angalieni fedha za madhabahuni zinafanya kazi gani. Sadaka na rasilimali za Mungu zisigeuzwe kuwa mafuta ya miradi ya kiburi, magenge ya ndani, au kampeni za majungu.
Sikilizeni sauti za Yothamu wa leo. Wanaokuja na hadithi za kukera, onyo au kuhoji mienendo ya uongozi wanaweza kuonekana wasumbufu, lakini mara nyingi wanaakisi sauti ya Mungu.
5.3 Kwa Kila Mkristo Binafsi
Tambua mwiba ndani ya moyo wako. Ni wapi unapotaka kushikilia udhibiti kwa nguvu? Ni wapi unapotumia hasira, maneno, au ujanja kupata unachotaka?
Fuata njia ya mzeituni, mtini na mzabibu. Uaminifu kwenye huduma ya kawaida — kulea, kufundisha, kuhudumia, kutia moyo — unaweza kuonekana “hauonekani,” lakini mbele za Mungu ni tunda halisi.
Mwachie Mungu atimize haki. Wakati mwingine Abimeleki wa maisha yetu anaonekana kutawala kwa muda mrefu. Sura hii inatualika kulia, kusema kweli, lakini pia kumwachia Mungu afunge hadithi kwa wakati wake.
Maswali ya Kutafakari
Umeona wapi katika jamii yako au kanisa lako “viongozi wa mwiba” wakipewa nafasi kwa sababu ya umaarufu au ukaribu, na matokeo yake yamekuwa nini?
Wewe unajiona zaidi kwa mfano wa nani katika hadithi hii: watu wa Shekemu walioogopa, Gaali mwenye hasira, Zebuli mwenye mipango ya siri, Yothamu anayepaza sauti peke yake, au yule mwanamke asiyejulikana?
Kanisa au huduma yako inaweza kujilindaje ili isitumie maneno ya kiroho na rasilimali za Mungu kuhalalisha mapambano ya madaraka?
Kwako binafsi, kuishi kama mzeituni, mtini au mzabibu kungeonekana vipi? Ni huduma gani ndogo ndogo ambazo Mungu anakuita uzifanye kwa uaminifu?
Sala ya Mwitikio
Bwana wa Agano,
Unaona mawe yenye damu, minara inayowaka moto, na machozi ya waliokandamizwa. Unaona pale ambapo tamaa imevaa joho la utakaso na vyeo vya kanisani.
Tuchunguze leo. Funua ndani yetu njaa yoyote ya madaraka inayokanyaga wengine. Tusamehe pale ambapo tumeshiriki, kimya kimya au waziwazi, kuwainua viongozi wa mwiba.
Inua kati yetu viongozi wanaopenda uwepo wako kuliko vyeo, wanaotanguliza tunda kuliko umaarufu. Tupe ujasiri wa Yothamu kusema kweli, na nguvu tulivu ya yule mwanamke wa Thebesi kuchukua hatua ndogo unapotuita.
Tufundishe kumwamini Mwokozi aliyebeba taji la miiba ili kutuvua roho za mwiba ndani yetu, na kutuongoza katika ufalme tofauti, wa msalaba na upendo.
Kwa jina la Yesu Kristo, Mfalme wa kweli, tunaomba. Amina.
Taarifa ya Somo Lijalo
Katika sura inayofuata tutatoka kwenye vurugu za Abimeleki na kuingia kwenye utulivu wa viongozi wasiojulikana sana:
Waamuzi 10 — Tola na Yairi: Waamuzi Watulivu, Uaminifu wa Kimya.
Tutajiuliza: katika dunia ya kelele na vita vya madaraka, inaonekanaje kuishi maisha ya kawaida lakini ya uaminifu mbele za Mungu.
Comments