Matokeo ya Unachotafuta

Wakati aliyetupwa nje anaitwa kuokoa jamii, ataandika hadithi gani kwa majeraha yake? 1.0 Utangulizi — Mtupu wa Nyumbani Anapopewa Kiti cha Mbele Sura ya 11 ya Waamuzi ni kama hadithi unayoweza kuisikia usiku, watu wakiwa wameketi kimya, sauti ikiwa ya chini kwa sababu ya uchungu uliomo ndani yake. Ni simulizi ya mtu aliyesukumwa nje ya nyumba ya baba yake, halafu baadaye ndiyo huyo huyo anayekumbukwa wakati mambo yameharibika. Yeftha Mgileadi anatambulishwa kama shujaa shupavu wa vita, lakini pia kama mwana wa malaya (11:1). Ni mtu mwenye kipawa, lakini pia ana doa la aibu ya familia. Ndugu zake wa tumbo moja wanamfukuza; wanamwambia hatapewa urithi wowote kwa sababu “wewe ni mwana wa mwanamke mwingine” (11:2). Anaondoka, anakwenda nchi ya Tobi, na huko anakusanya kundi la watu waliotupwa pembezoni mwa jamii kama yeye (11:3). Miaka ikisonga, Waamoni wanapozidisha shinikizo juu ya Gileadi, wazee wa mji wanajikuta hawana suluhisho. Kumbukumbu pekee ya msaada wanayoiona ni ya yule waliyemfukuza. Hivyo wanamwendea Yeftha, wanaomba msaada. Yeye aliyekuwa nje sasa anaitwa kuwa kichwa. Yeftha anarudi kama mpatanishi: kwanza anajadiliana na wazee wa Gileadi kuhusu nafasi yake, kisha anabishana kwa hoja na mfalme wa Waamoni kuhusu historia, mipaka na mapenzi ya Mungu. Mwishoni, anatoa nadhiri ambayo inamvunja moyo kabisa. Hii ni moja ya sura zenye kuumiza sana katika kitabu cha Waamuzi. Inatutafakarisha maswali mazito kuhusu uongozi unaosukumwa na majeraha, mchanganyiko wa imani na mitazamo ya kipagani, na nadhiri zinazotolewa kwa jina la Bwana lakini zikazaa maafa. Hata hivyo, katikati ya maumivu, Maandiko yanatukaribisha tujiulize: Mungu anatumiaje vyombo vilivyojeruhiwa? Ni hatari kiasi gani pale juhudi za kidini zinapozidi kupita utii wa kweli? 2.0 Muktadha wa Kihistoria na Kimaandishi — Jeraha la Gileadi na Utafutaji Kichwa 2.1 Swali la Mispa na Mtu wa Tobi Sura ya 10 ilimalizika na swali lenye uzito: “Ni nani yule atakayeanza kupigana na Waamoni? Yeye atakuwa kichwa juu ya wote wakaao Gileadi” (10:18). Wazee wa Gileadi wako tayari kumpa yeyote atakayewapigania si uongozi wa vita tu, bali uongozi wa kisiasa pia. Sura ya 11 inajibu swali hilo kwa kumleta Yeftha kwenye jukwaa. Maisha ya Yeftha yanaendelea katika maeneo ya mashariki ya Yordani, sehemu ya Gileadi ambayo imekuwa chini ya mateso ya Waamoni kwa miaka kumi na nane (10:7–9). Lakini inaonekana ndani ya Gileadi hakuna tu adui wa nje; kuna pia mpasuko wa ndani. Kufukuzwa kwa Yeftha na ndugu zake kunafichua ulimwengu  ambao uhalali wa ukoo, nasaba na jina ndio unaomfanya mtu astahili nini. Wazee wale wale ambao baadaye watamfuata Yeftha walipaswa mwanzo kuwa wasimamizi wa haki — lakini walinyamaza au walishiriki katika kumfukuza. 2.2 Yeftha Kwenye Mzunguko wa Waamuzi Kimaandishi, Waamuzi 11 iko katikati ya mzunguko wa Yeftha (10:6–12:7). Mfululizo wa mizunguko unafanana: Israeli wanaangukia sanamu, wanakandamizwa, wanalia kwa Bwana, na mkombozi anainuka. Lakini sasa giza linazidi. Kama ilivyokuwa kwa Gideoni, Yeftha anaanza kwa nuru fulani — Roho wa Bwana anakuja juu yake — lakini simulizi yake inafunikwa na kivuli cha maamuzi mabaya na machungu ya ndani. Muundo wa sura ni wazi: wasifu wa Yeftha (11:1–3), mazungumzo yake na wazee wa Gileadi (11:4–11), majadiliano yake na mfalme wa Waamoni (11:12–28), nadhiri na ushindi (11:29–33), halafu simulizi ya binti yake (11:34–40). Kila sehemu inakoleza rangi zinazotambulisha tabia ya Yeftha na hali ya kiroho ya Israeli. 2.3 Madai ya Waamoni na Kumbukumbu ya Israeli Mzozo na Waamoni si suala la mipaka pekee; ni suala la imani na historia. Mfalme wa Waamoni anadai kwamba Israeli waliwanyang’anya ardhi yao walipotoka Misri, na sasa wanaomba irudishwe kwa amani (11:13). Yeftha anajibu kwa hotuba ndefu ya kihistoria (11:15–27). Anasimulia safari ya Israeli kupitia nchi ya Edomu na Moabu, vita na Sihoni mfalme wa Waamori (taz. Hesabu 21:21–31), na jinsi Bwana alivyowapa Israeli nchi hiyo kama hukumu juu ya Waamori. Hapa tunaona kwamba Yeftha anamfahamu Mungu wa historia. Anajua Torati, hadithi ya kutoka Misri na safari ya jangwani. Anamtaja Bwana kama Mwamuzi wa mataifa. Lakini, kama tutakavyoona baadaye, ingawa kichwa chake kimejazwa hadithi za Mungu, moyo wake bado umechanganywa na mitazamo ya miungu ya mataifa. 3.0 Ufafanuzi — Kutembea Ndani ya Waamuzi 11 3.1 Waamuzi 11:1–3 — Yeftha, Shujaa Aliyetemwa Sura inaanza kwa maelezo mafupi lakini mazito: “Yeftha Mgileadi alikuwa shujaa hodari wa vita, naye ni mwana wa mwanamke malaya. Gileadi akamzaa Yeftha… Lakini mke wa Gileadi akamzalia wana, na hao wana walipokuwa wamekua, walimfukuza Yeftha, wakamwambia, ‘Hutakuwa mrithi katika nyumba ya baba yetu, kwa sababu wewe ndiwe mwana wa mwanamke mwingine.’” (11:1–2, muhtasari) Ni kama mstari mmoja unamwinua, mwingine unamshusha. Ana nguvu vitani, lakini ndani ya familia anaonekana doa. Anasukumwa nje si kwa sababu ya tabia yake, bali kwa sababu ya hadithi ya mama yake. Anaenda nchi ya Tobi na kukusanya “watu mabaradhuli” — watu waliotelekezwa, waliokata tamaa, waliotengwa (11:3). Hapo tunamuona kama kiongozi wa waliopotea, mtu ambaye jamii ilimtupa lakini juu yake bado kuna uwezo na ushawishi. 3.2 Waamuzi 11:4–11 — Mazungumzo ya Uongozi: Kutoka Chuki Hadi Kichwa Wakati Waamoni wanapoanza vita, wazee wa Gileadi wanazidiwa nguvu. Hawana mtu wa kuwaongoza. Ndipo wanamkumbuka Yeftha. Wanakwenda Tobi na kumwambia: “Njoo uwe kiongozi wetu, tupigane na Wamoni.” (11:6, muhtasari) Yeftha hajasahau: “Je, si ninyi ndio mlinichukia na kunifukuza katika nyumba ya baba yangu? Mbona mnanijilia sasa mkiwa katika taabu?” (11:7, muhtasari). Anaweka wazi jeraha lake. Wazee wanakiri kwamba kweli wanamhitaji. Safari ya kwanza walimkana, sasa wanamwita “bwana wetu.” Wanapomwahidi kuwa kiongozi wa vita, Yeftha anarudi kuuliza kwa undani: “Kama nikirudi nikiwa nimeshinda, je, mtanikubali kuwa kichwa juu yenu?” (11:9, muhtasari). Sasa haitoshi tu kuwa mkuu wa jeshi; anataka pia cheo cha kifalme katika Gileadi. Wazee wanakubali na wanafunga agano naye “mbele za Bwana huko Mispa” (11:11). Hapa, makubaliano yao ya kisiasa yanatiwa muhuri wa kiroho. Kwa dakika chache, tunaona mnyonge akiinuliwa. Lakini pia tunaona namna majeraha na tamaa vinaweza kujichanganya. Yeftha anarudi nyumbani, lakini ndani bado ni mtu anayehitaji uhakika wa cheo. 3.3 Waamuzi 11:12–28 — Majadiliano na Mfalme wa Waamoni Badala ya kukimbilia mapambano, Yeftha kwanza anajaribu mazungumzo. Anatuma wajumbe kwa mfalme wa Waamoni na kumuuliza: “Una nini nami hata umekuja kushindana nami katika nchi yangu?” (11:12) Mfalme anadai kwamba Israeli walinyang’anya nchi yake kati ya mito ya Arnoni na Yaboki walipotoka Misri, kwa hiyo sasa wanaitaka irudishwe (11:13). Yeftha anajibu kwa hoja tatu: Historia:  Anasimulia jinsi Israeli walivyowaomba Edomu na Moabu ruhusa ya kupita, wakakataliwa, na hawakuwapiga vita. Walipokutana na Sihoni mfalme wa Waamori, Sihoni ndiye aliyeanza vita, ndipo Bwana akawapa Israeli ushindi na nchi yake (11:15–22). Kwa hiyo ardhi wanayoishikilia haikuwa ya Waamoni, bali ya Waamori. Theolojia:  Anasema kwa lugha ambayo hata mfalme wa Waamoni angeielewa: “Je, si wewe unayemiliki kile mungu wako anachokupa? Vivyo hivyo, sisi tumekalia kile Bwana Mungu wetu alichotupa” (rej. 11:23–24). Anamtaja Bwana kama Mwamuzi anayegawa nchi. Muda mrefu:  Anauliza kwa kejeli: “Tayari ni takriban miaka mia tatu tumekalia miji hii; mbona hukuidai tangu zamani?” (11:26, muhtasari). Kama kulikuwa na madai ya haki, yamecheleweshwa sana. Mwisho, Yeftha anasema: “Mimi sikukufanyia dhambi, bali wewe unanitendea vibaya kwa kupigana nami; Bwana, Mwamuzi, na ahukumu leo kati ya wana wa Israeli na wana wa Amoni.” (11:27, muhtasari) Ni kauli yenye ujasiri, inayomtaja Bwana kama Hakimu wa mwisho wa mataifa. Lakini mfalme wa Waamoni “hakusikia maneno ya Yeftha” (11:28). Maneno yamemalizika; sasa vita vinabisha hodi. 3.4 Waamuzi 11:29–33 — Roho wa Bwana, Nadhiri ya Hatari, na Ushindi Mkubwa “Ndipo Roho wa Bwana akamjia Yeftha.” (11:29) Ni sentensi muhimu. Kabla ya nadhiri yoyote, kabla ya suluhisho la kibinadamu, tayari Mungu amemvisha nguvu Yeftha. Anapita Gileadi na Manase, analikusanya jeshi, anakwenda kupambana na Waamoni. Lakini katika hatua hii, Yeftha anafanya jambo la kushangaza: “Akamwekea Bwana nadhiri, akasema, ‘Hakika wewe ukinipatia Waamoni mikononi mwangu, ndipo atokaye nje kutoka mlangoni mwa nyumba yangu anipokee nitakaporudi kwa amani kutoka kwa Waamoni atakuwa ni wa Bwana, nami nitamtoa awe sadaka ya kuteketezwa.’” (11:30–31, muhtasari) Anaahidi kwamba chochote au yeyote atakayetoka kwanza kumlaki akirudi nyumbani, atakuwa wa Bwana kama sadaka ya kuteketezwa. Hamtaji kwa jina — anafungua mlango wa hatari. Nadhiri ina harufu ya mawazo ya kipagani: kana kwamba Mungu wa Israeli anahitaji kuhakikishiwa kwa ahadi ya sadaka ya kuumiza kabla ya kutoa ushindi. Wakati huo huo, Roho wa Bwana tayari yupo juu yake. Baada ya hapo, simulizi ya vita yenyewe ni fupi: Yeftha anawashambulia Waamoni, “Bwana akawatia mikononi mwake” (11:32). Anawapiga kwa kipigo kikubwa, miji mingi inashindwa, na Waamoni “wanaliinyenyekea Israeli” (11:33, muhtasari). Mungu anawaokoa watu wake — lakini nadhiri ya Yeftha bado inasubiri siku ya kutekelezwa. 3.5 Waamuzi 11:34–40 — Binti, Nadhiri, na Kumbukumbu ya Huzuni Sehemu ya kuumiza zaidi ni anaporudi nyumbani: “Yeftha alipofika Mispa nyumbani kwake, tazama, binti yake akamtokea akimlaki kwa matari na ngoma, naye alikuwa mtoto wake wa pekee; hakuwa na mwana wala binti mwingine ila huyo.” (11:34, muhtasari) “Hilo neno ‘tazama’ linatukata pumzi. Yule wa kwanza kutoka mlangoni kumlaki si mfanyakazi, si mnyama, bali ni binti yake wa pekee. Yeftha anapomwona, anararua mavazi, analia: “Aa, binti yangu! Wewe umeniletea majonzi makuu… Nimefungua kinywa changu kwa Bwana, nami siwezi kurudi nyuma.” (11:35, muhtasari) Anahisi amenaswa na maneno yake. Haulizi kama Mungu anapendezwa na nadhiri kama hii. Haonekani kutafuta njia ya toba au kuvunja nadhiri isiyo ya haki. Anaona nadhiri kama mnyororo usiovunjika, hata kama unamvuta kwenye tendo lililokatazwa na Torati. Binti yake anajibu kwa unyenyekevu wa ajabu na ujasiri wa ndani. Anakubali mapenzi ya baba yake mbele za Bwana, lakini anaomba miezi miwili aende milimani na rafiki zake kuomboleza kwa kuwa hataolewa wala kuwa na watoto (11:37–38). Baada ya muda huo, Maandiko yanasema: “Akamfanyia kama nadhiri yake alivyokuwa ameweka” (11:39, muhtasari). Kisha inatuambia tena kwamba hakuwa amewahi kujua mwanaume, na kwamba binti za Israeli walikuwa wakikwenda kila mwaka kumkumbuka. Wanazuoni wamejadili sana kama Yeftha alimtoa binti yake kama sadaka ya kuteketezwa, au aliweka wakfu maisha yake yote ya useja kwa Bwana. Lugha ya “sadaka ya kuteketezwa” na mkondo wa simulizi unaonyesha wazi kwamba mwandishi anataka tusikie uzito wa tendo hili kama jambo la kutisha, linalofanana na ibada za Mataifa zilizokatazwa kabisa katika Israeli (taz. Kumbukumbu 12:31; 18:10). Jambo moja liko wazi: nadhiri ya Yeftha inasababisha mwisho wa uzao wake na kumbukumbu ya majonzi katikati ya ushindi. Mkombozi wa Israeli anamwangusha mtoto wake wa pekee katika kivuli cha maamuzi yake. 4.0 Tafakari za Kiroho — Neema, Majeraha, na Wito Uliochanganywa 4.1 Mungu Anatumia Walioachwa Nje — Lakini Majeraha Yanahitaji Kuponywa Hadithi ya Yeftha inaonyesha namna Mungu anavyoweza kumuinua mtu aliyedharauliwa. Kama ilivyotokea kwa Yosefu, Musa, Daudi, na baadaye Yesu, mara nyingi waliotupwa nje baadaye hupewa nafasi ya mbele. Lakini Yeftha anatukumbusha jambo jingine: kutiwa mafuta na Roho, na kuitwa kuongoza, hakuponyi jeraha za ndani kabisa au kusahihisha nadharia potovu. Mazungumzo yake na wazee yanaonyesha maumivu ambayo bado hayajashughulikiwa. Mtindo wake wa majadiliano ni wa masharti na mikataba. Nadhiri yake inaonyesha moyo uliozoea dunia ya “nipe nikupe”: ukinipa hiki, nitakupa kile. Mungu anamchukua na kumtumia, lakini kwa kuwa imani yake haijakomazwa vizuri, majeraha yake yanahatarisha maisha ya binti yake. 4.2 Kumbukumbu Sahihi, Mawazo Yaliyochafuka Hotuba ya Yeftha kwa mfalme wa Waamoni ni ya ajabu kwa upande mmoja. Anasimulia kwa usahihi safari ya Israeli, anamtaja Bwana kama Mwamuzi, na anasimamisha msingi wa haki ya Israeli juu ya ahadi na hukumu ya Mungu wa historia. Hapa anaonekana kama mwanateolojia wa kawaida wa mtaani, anayejua hadithi za Biblia vizuri. Lakini jinsi anavyomwona Mungu katika nadhiri yake ni tofauti. Anafanya kama vile Bwana anahitaji kuvutwa kwa ahadi ya sadaka ya maumivu, kana kwamba ushindi wa Mungu lazima ulipwe kwa bei ya damu ya mtu asiye na hatia. Hapa tunaona pengo. Kichwa chake kinajua hadithi ya Mungu, lakini moyo wake bado umejaa mantiki ya miungu ya Mataifa. Hili linatugusa sisi pia. Tunaweza kujua maandiko vizuri, kutaja mistari, kueleza masomo ya Biblia — lakini bado tumwone Mungu kama mkali anayehitaji kubembelezwa kwa nadhiri ngumu, badala ya Bwana wa neema anayetoa ushindi kwa sababu ya upendo wake na agano lake. 4.3 Hatari ya Nadhiri za Kukurupuka na Juhudi za Kidini Nadhiri ya Yeftha haijawekwa mbele kama mfano wa kuigwa. Hatuna mahali popote tunaposikia Mungu akimwagiza afanye hivyo, wala fungu la Biblia linalomlazimisha aitimize nadhiri ya dhambi. Torati ilishakataza kabisa kutoa sadaka ya watoto kwa Bwana. Lakini Yeftha anaunganisha hofu, shinikizo na juhudi za kujihakikishia ushindi — na kisha anafunga kauli yake kwa maneno: “Siwezi kurudi nyuma.” Hapa tunaonywa juu ya hatari ya kutukuza kila kitu kinachoitwa “nadhiri” au “agano” kana kwamba ni takatifu bila kuuliza kilichomo. Ndiyo, Mungu anatuita kuwa watu wa neno la kweli, lakini kamwe hatutakiwi kushikilia neno letu kwa namna inayomwingiza Mungu kwenye kona ya dhambi. Wakati mwingine toba ya kweli ni kuvunja kauli tuliyoitoa kwa pupa ili tusimkosee Bwana zaidi. 4.4 Wokovu Ulio Na Kivuli Ni kweli, Yeftha anawaokoa Waisraeli kutoka mikononi mwa Waamoni. Hiyo ni neema ya Mungu. Lakini simulizi halituruhusu kushangilia bila kulia. Ushindi wake unakuja sambamba na kilio cha binti yake na ukimya wa kizazi chake. Waamuzi 11 inatutaka tujiulize: Je, tunatafuta ushindi wa aina gani? Je, tuko tayari kushinda vita fulani kwa bei ya kuvunja mioyo ya wale walio karibu nasi? Katika huduma, familia au kazi, tunaweza kufikia “matokeo” ambayo yanaonekana mazuri, lakini kwa njia ambazo zinaacha majeraha makubwa kwa watoto, wenzi au washirika. Ushindi wa msalaba ni tofauti. Huko, Mungu mwenyewe ndiye anayemtoa Mwana wake kwa hiari, si kama nadhiri ya mwanadamu ya kukurupuka na kujutia. Yesu si binti anayekumbwa na matokeo ya nadhiri ya mwingine; yeye ni Mwana anayejitoa kwa mapenzi ya Baba ili kuponya majeraha ya nadhiri zetu zote zilizotolewa pasipo  hekima. 5.0 Matumizi ya Maisha — Kujifunza Kutoka kwa Mwamuzi Aliyerudi Nyumbani na Majeraha 5.1 Kwa Viongozi na Watu wa Mbele Acha Mungu aiponye pia historia yako, sio atumie tu kipawa chako.  Kama Yeftha, wengi wetu tuna majeraha ya kukataliwa, kuachwa, au kuonewa. Majeraha haya yakibaki bila kuponywa yanaweza kuathiri namna tunavyoongoza. Mruhusu Mungu, kupitia Neno na watu wanaokuamini, anyamazishe hivyo vilio vya zamani. Epuka mikataba inayoingiwa kwa sababu ya woga.  Wazee wa Gileadi wanatoa ahadi kwa kusukumwa na hofu; Yeftha anadai uhakika kutuliza mashaka yake. Lakini agano la kweli linajengwa juu ya usikivu kwa sauti ya Mungu, si juu ya presha ya sasa. Uliza, “Tunafanya uamuzi huu kwa sababu tumeogopa, au kwa sababu tumemsikia Bwana?” Pima shauku yako kwa kioo cha tabia ya Mungu.  Kabla ya kutoa ahadi kubwa, je, nadhiri hii, maamuzi haya, au mkakati huu unalingana na sura ya Mungu tunayemwona kwa Yesu? Kama sivyo, shauku yako inaweza kuwa inakuvuta mbali na mapenzi ya Mungu, sio karibu. 5.2 Kwa Makanisa na Jamii za Waumini Wakaribisheni “Yeftha” kabla shida haijawapata.  Mara nyingi tunawakumbuka wenye vipawa vilivyotelekezwa wakati hali inapokuwa mbaya. Kanisa lenye afya linajifunza kuwapokea, kuwalea na kuwaunganisha wale waliojeruhiwa mapema — si kuwatafuta tu kama zimamoto. Angalieni pale imani inapochanganywa na mitazamo ya miungu ya dunia.  Je, maisha yetu ya maombi yanaendeshwa kama dili: “Mungu, ukinipa hivi nitakufanyia vile”? Je, tunatangaza kufunga, kutoa au kutumikia kana kwamba tunajaribu kumshinikiza Mungu? Kumbuka: mazoea ya kidini ni mazuri, lakini hayapaswi kupatiwa nafasi ya kuchukua nafasi ya neema ya msalaba. Walindeni wanaohatarishwa na nadhiri za wengine.  Binti wa Yeftha anabeba mzigo wa nadhiri ya baba yake. Leo pia, mara nyingi walio hatarini zaidi ni watoto, wanawake, na wale walio na sauti ndogo. Kanisa linaitwa kuwa mahali ambapo shauku ya viongozi inapimwa, na waliodhoofika wanalindwa dhidi ya maamuzi mabovu yanayofichwa katika kisingizio cha “kumtolea Mungu sadaka.” 5.3 Kwa Kila Mkristo Binafsi Mletee Mungu hofu yako, si madili yako.  Wakati moyo unapokuwa na hofu, ni rahisi kusema, “Bwana, ukinisaidia nitafanya…” Badala yake, jifunze kuomba: “Baba, nisaidie kukutegemea hata kama siwezi kudhibiti matokeo. Mapenzi yako yatimizwe.” Ruhusu Neno limweke Mungu pahali pake sahihi.  Ukijikuta unamwona Mungu kama asiyejali, au kama anayehitaji kuhongwa kwa mateso yako ili akubariki, rudi tena kwenye injili. Mwngalia Yesu: anapokea watoto, anagusa waliotengwa, anasamehe wenye hatia. Moyo wa Mungu uko hivyo. Kumbuka binti wa Yeftha.  Hadithi yake ni kilio cha wale wanaoumizwa na maamuzi ya kidini yasiyopimwa vizuri. Omba kwa ajili ya walioumizwa na kanisa au viongozi, na uwe sehemu ya kuwaonyesha uso wa kweli wa Kristo — uso wa huruma, si wa maumivu mapya. Maswali ya Kutafakari Wapi katika maisha yako au ya watu unaowahudumia unaona hadithi ya Yeftha — kukataliwa, kisha kuitwa kusaidia baadaye? Ni sehemu zipi za picha yako ya Mungu bado zimejaa hofu na hoja ya  “nikufanyie hili unifanyie lile,” badala ya agano la upendo wa bure? Umewahi kutoa nadhiri au ahadi kwa Mungu katika kipindi cha msukosuko? Ingekuwa vipi kuileta nadhiri hiyo mbele ya Neno na ushauri wa watu wa Mungu leo? Kanisa lako linaweza kufanya nini ili liwe mahali salama kwa “binti wa Yeftha” wa leo — wale walio hatarini kubeba matokeo ya maamuzi ya wengine? Sala ya Mwitikio Ee Mwamuzi Mwaminifu na Baba mwenye huruma, Unawaona waliotupwa nje, watoto wa aibu, na viongozi wanaobeba majeraha ndani ya mioyo yao. Unaona pia nadhiri tulizotoa katika woga, na mawazo ya miungu mingine tuliyoibeba hadi katika ibada yako. Tunaleta kwako hadithi zetu za kukataliwa na kuumia. Tufundishe kupokea uponyaji wako, si tu vyeo vya kuonekana. Tukomboe kutokana na uongozi unaotawaliwa na hofu, majivuno au mawazo ya biashara na wewe. Tusamehe pale ambapo tumetumia jina lako kuhalalisha maamuzi ambayo hayakuakisi upendo wako. Mahali ambako shauku zetu zimeumiza waliokuwa dhaifu, hasa watoto na wanawake, tupe toba ya kweli, faraja na kurejeshwa. Utuoneshe upya msalaba wa Yesu — sehemu ambapo wewe, si sisi, ulijitoa kwa ajili ya wokovu wa dunia. Inua katika kanisa lako viongozi wanaojua hadithi yako na moyo wako, wenye ujasiri uliochanganyikana na unyenyekevu, na ibada inayopimwa kwa nuru ya Neno lako. Kwa jina la Yesu, anayebeba majeraha yetu na kurekebisha hadithi zetu, tunaomba. Amina. Taarifa ya Somo Lijalo Katika sura inayofuata tutaona matokeo mengine ya uongozi wa Yeftha: Waamuzi 12 — Maneno, Kiburi, na Gharama ya “Shibolethi.” Tutaona jinsi maneno ya majivuno na tofauti ndogo ndogo zinavyoweza kugeuka kuwa upanga kati ya ndugu — na tutajiuliza itaonekanaje leo kama tutaongea maneno ya uzima badala ya maneno ya maangamizi katika familia ya Mungu. Maelezo ya Vitabu Vilivyotumika Block, Daniel I. Judges, Ruth . New American Commentary, 6. Nashville: Broadman & Holman, 1999. Trible, Phyllis. Texts of Terror: Literary-Feminist Readings of Biblical Narratives . Philadelphia: Fortress, 1984. Webb, Barry G. The Book of Judges: An Integrated Reading . Journal for the Study of the Old Testament Supplement Series 46. Sheffield: JSOT Press, 1987. Wilcock, Michael. The Message of Judges: Grace Abounding . The Bible Speaks Today. Downers Grove, IL: InterVarsity, 1992.

Wakati habari kubwa zimetulia, na shinikizo linarudi tena, ni nani anayebaki kumtumainia Bwana? 1.0 Utangulizi — Uaminifu wa Kimya na Kilio cha Kukata Tamaa Sura ya 10 ya Waamuzi ni kama daraja linalounganisha hadithi mbili nzito pande zote. Mwanzo wake unaonekana mtulivu kabisa: mistari mitano tu inayoeleza juu ya watu wawili tusiozoelea kuwasikia sana — Tola mwana wa Puwa, na Yairi Mgileadi (10:1–5). Hakuna vita vikubwa vinavyosimuliwa, hakuna miujiza, hakuna wimbo wa ushindi. Ni miaka mingi ya utulivu chini ya uongozi wa watu wanaotajwa kwa kifupi na kisha kutoweka. Lakini ghafla hewa inabadilika. Kuanzia mstari wa 6 hadi 18, mzunguko ule ule wa kitabu cha Waamuzi unarudi kwa nguvu: Israeli wanaangukia tena ibada ya sanamu, Bwana anawakabidhi mikononi mwa maadui, wanakandamizwa kwa miaka mingi, na hatimaye wanalia kwa uchungu. Safari hii, jibu la Mungu linauma na kutia moyo kwa wakati mmoja. Anakumbusha historia yote ya wokovu wake, anakataa kuingilia kati mara moja, anawaambia waende kwa miungu yao waone kama itawaokoa, halafu — walipotupa sanamu zao mbali na kurudi kumtumikia — moyo wake unasisimuka kwa huruma juu ya mateso yao. Sura inafungwa kwa picha ya kambi mbili za majeshi zikikabiliana pande zote za Yordani, na swali linaloning’inia hewani: “Ni nani yule atakayeanza kupigana na Wamoni?” (10:18). Jibu tutalipata katika sura inayofuata: Yeftha. Kwa pamoja, Waamuzi 10 inatushika mkono tuone mambo mawili ambayo mara nyingi sisi tunayatenganisha: miaka mirefu ya uaminifu wa kawaida usioonekana, na nyakati kali za mgogoro, toba na kilio. Tola na Yairi wanaonyesha rehema za Mungu za kimya zinazoshikilia jamii pamoja; kilio cha Israeli katika 10:6–18 kinaonyesha moyo wa mwanadamu usiotulia, na Mungu ambaye anakataa kuwa “mtumishi wa zamu ya dharura,” lakini bado hawezi kuwatazama watu wake wakiteseka bila kuguswa. Hivyo sura hii inatualika: heshimu kazi ya polepole ya uthabiti, na uone kwa uzito gharama ya kurudia makubaliano na sanamu. Inauliza: Ni aina gani ya uongozi unaoweza kushikilia watu kati ya dhoruba? Na nini hutokea jamii inapochezea moto wa miungu mingine halafu inamkimbilia Mungu ikitaka mvua ya rehema? 2.0 Muktadha wa Kihistoria na Kimaandishi — Kati ya Mwiba na Nadhiri ya Hatari 2.1 Baada ya Abimeleki: Kuokolewa Kutoka Majeraha Yetu Mwenyewe Maneno ya kwanza, “Baada ya Abimeleki akainuka Tola mwana wa Puwa kuwaokoa Israeli” (10:1), yanaunganisha moja kwa moja sura hii na simulizi la giza la sura ya 9. Abimeleki hakuwa mkombozi; alikuwa mfalme‑mwiba aliyechoma watu wake mwenyewe. Sasa Israeli wanahitaji kuokolewa si tu kutoka kwa Wamidiani au Wamoabu, bali kutoka majeraha ya uovu wao wa kisiasa. Wito wa Tola, kama wanavyosema wasomi, ni kuizuia Israeli “isiparaganyika” kwa kuleta kipindi cha utawala thabiti baada ya dhoruba ya Abimeleki. Kitenzi “akainuka kuwaokoa” katika muktadha huu ni kizito. Haimhusishi Tola na adui fulani wa nje aliyepewa jina, bali na jeraha la ndani: kurejesha haki, kutuliza migogoro ya koo na makabila, kushona tena vitambaa vilivyochanika vipande vipande. 2.2 Waamuzi “Wadogo” na Muundo wa Kitabu Tola na Yairi wako miongoni mwa kundi la waamuzi wanaoitwa “wadogo” (10:1–5; 12:8–15). Habari zao ni fupi, lakini zinasimamishwa kama nguzo ndogo zinazotenganisha mizunguko mikubwa ya hadithi. Watafiti kama Daniel Block wanaona kwamba majina yao labda yalitoka kwenye kumbukumbu za koo au za kifamilia, na mhariri wa kitabu aliyaweka kwa makusudi ili jumla ya waamuzi iwe kumi na wawili — ishara ya ukamilifu kwa makabila kumi na mawili ya Israeli. Kwa upande wa muundo, Waamuzi 10 inafungua mlango wa simulizi la Yeftha (10:6–12:7). Upande mmoja kuna Abimeleki na tamaa kali ya madaraka; upande mwingine kuna Yeftha na nadhiri ngumu ya kumtoa binti. Katikati ya hadithi hizi mbili za maumivu, sura ya 10 inatuonyesha kwa wakati mmoja uvumilivu wa Mungu unaodumu kutulia kimya, na hali mbaya ya moyo wa Israeli unaorudia sanamu. 2.3 Uwanja wa Tukio: Gileadi, Waamoni na Wafilisti Katika ramani, Yairi anahusishwa na eneo la Gileadi, mashariki ya Yordani, ambako wanawe thelathini wanapanda punda zao thelathini na kutawala miji thelathini iitwayo Havoth‑Yairi (10:3–4). Ni picha ya ustawi na utulivu. Lakini mstari wa 7–9 unatupa kivuli kipya: Wamoni wanakuja kutoka mashariki, Wafilisti kutoka magharibi. Shinikizo linakuja pande zote mbili. Hivyo utulivu wa Tola na ustawi wa Yairi unawekwa mbele ya msisitizo huu: majeshi yanayokuja hayatakomea mbali. Yatagonga mlango wa Gileadi, yatavuka Yordani mpaka maeneo ya Yuda, Benyamini na Efraimu. Yale maisha ya utulivu hayataendelea bila mtikisiko. 3.0 Ufafanuzi — Kutembea Ndani ya Waamuzi 10 3.1 Waamuzi 10:1–5 — Tola na Yairi, Watu Wanaookoa Kimya Kimya Habari za Tola zinasimuliwa kwa ufupi sana: “Baada ya Abimeleki akainuka Tola mwana wa Puwa, mwana wa Dodo, mtu wa kabila la Isakari, akaishi huko Shamiri katika nchi ya milima ya Efraimu. Akawaongoza Israeli miaka ishirini na mitatu; kisha akafa, akazikwa katika Shamiri.” (10:1–2, muhtasari) Tunapewa kabila lake (Isakari), makazi yake (Shamiri), kazi yake (aliinuka kuwaokoa na kuwauzaa kama mwamuzi), na muda wake (miaka ishirini na mitatu). Maneno “kuinuka” na “kuongoza/kuhukumu” yanatukumbusha Debora aliyeinuka kama “mama wa Israeli” na kukaa akiwasimamia kwenye mlima Efraimu. Tofauti na Abimeleki, aliyeinuka kutwaa kiti kwa upanga na moto, Tola anaonekana kuibuka ili kushikilia amani na haki polepole. Hakuna simulizi la vita, hakuna nadhiri, hakuna uwanja wa mapambano. Tola anaelezewa kwa uthabiti na urefu wa huduma yake. Katika kipindi cha giza, yeye ni ishara kwamba Mungu hajawageuzia mgongo watu wake. Habari za Yairi zinafanana kwa mfumo, lakini zina rangi zaidi: “Baada yake akainuka Yairi Mgileadi, akawaongoza Israeli miaka ishirini na miwili. Naye alikuwa na wana thelathini waliokuwa wakipanda punda thelathini, nao walikuwa na miji thelathini, iitwayo mpaka leo Havoth‑Yairi, iliyoko katika nchi ya Gileadi. Yairi akafa, akazikwa huko Kamoni.” (10:3–5, muhtasari) Tunaona tena maneno “akainuka” na “akawaongoza,” muda wa utawala, na mahali pa mazishi. Lakini sasa tunapata picha ya familia yenye nguvu: wana thelathini, punda thelathini, miji thelathini. Miji hii inaitwa Havoth‑Yairi, jina linalotokea pia katika Hesabu 32:4 na Kumbukumbu 3:14.  Katika Wimbo wa Debora, wale “wanaopanda punda weupe” ni watu wa heshima na ushawishi (taz. Waamuzi 5:10). Hapa tunaona kwamba wana wa Yairi si watu wa kawaida wa shambani tu; ni wakuu wa miji, viongozi wa kijamii, wenye mali na usafiri. Ni picha ya amani: barabara zinapitika, biashara inakwenda, vijiji vinastawi. Katika kipindi hiki, watu wanaweza kupanda na kuvuna, kuoana na kulea, bila kusikia sauti za vita kila siku. Hata hivyo, ndani ya picha hii ya neema kunajificha onyo. Hakuna mahali tunaona watoto wa Yairi wakisimama mstari wa mbele wakati Waamoni wanapovamia. Wanapokuja maadui, Gileadi itatafuta kiongozi mwingine — Yeftha — badala ya “watoto wa mabepari wa Gileadi” waliozoea punda na miji yao. 3.2 Waamuzi 10:6–9 — Kuanguka Zaidi Kwenye Sanamu na Shinikizo la Pande Mbili Mstari wa 6 unabadilisha kabisa mdundo: “Wana wa Israeli wakafanya tena yaliyo maovu machoni pa Bwana, wakamtumikia Mabaali na Maashera, na miungu ya Aramu, na miungu ya Sidoni, na miungu ya Moabu, na miungu ya Waamoni, na miungu ya Wafilisti; wakamwacha Bwana, wala hawakumtumikia tena.” Orodha hii ya miungu ni ndefu kuliko zote kwenye kitabu. Ni kama matangazo katika wino uliokolea: miungu ya kaskazini (Aramu, Sidoni), ya mashariki (Moabu, Waamoni), ya magharibi (Wafilisti). Israeli hawamgeuzii Mungu mgongo kwa sanamu moja tu; wanafungua mlango kwa miungu ya kila upande. Ni picha ya moyo uliochoka kumwamini Bwana mmoja pekee, na sasa unajaribu “kuchanganya wapenzi”: sanamu kwa mvua, sanamu kwa watoto, sanamu kwa ushindi, na Bwana kubakia kama daktari wa dharura. Ndipo ghadhabu ya Bwana inawaka, naye “anawauza” mikononi mwa Wafilisti na Waamoni (10:7). Wamoni wanawanyanyasa watu wa Gileadi kwa mabavu kwa miaka kumi na nane (10:8), halafu wanavuka Yordani na kuingia maeneo ya Yuda, Benyamini na Efraimu (10:9). Wafilisti nao wanaanza kujipenyeza magharibi. Ni kama Israeli wamebanwa kwenye korido, wamekabwa shingo na pumzi kwa wakati mmoja. 3.3 Waamuzi 10:10–16 — Kilio cha Israeli, Jibu Gumu la Mungu, na Moyo Wake Mnyonge kwa Mateso Chini ya shinikizo hili, Israeli wanalia kwa Bwana: “Tumekutenda dhambi, kwa kuwa tumekuacha Mungu wetu, tukawatumikia Mabaali.” (10:10) Maneno yao ni sahihi, lakini Mungu anajibu kwa sauti tofauti na tulivyozoea. Anaanza kukumbusha historia: “Je, sikuwaokoa na Wamisri, na Waamori, na Waamoni, na Wafilisti? Na Wasidoni, na Waamaleki, na Wamaoni, walipowadhulumu, nanyi mkanililia, nami naliwaokoa na mikono yao.” (10:11–12, muhtasari) Ni kama anawauliza kwa uchungu: “Hivi hamuoni tumekuwa tukizunguka mduara huu mara ngapi sasa?” Kisha anawapa jibu la kushangaza: “Lakini ninyi mmeniacha mimi, mkaabudu miungu mingine; kwa hiyo sitawaokoa tena. Nendeni mkalilie miungu mliyoichagua; wao wawaokoe wakati wa shida yenu.” (10:13–14, muhtasari) Ni maneno mazito. Mungu anafunua namna Israeli walivyomtumia kama zima moto: wakistawi, wanamwacha; wakikwama, wanampigia kelele. Anakataa kuendelea kushiriki mchezo huo. Hii ni “hapana” ya upendo thabiti — hapana inayotaka kuwafanya wakabiliane uso kwa uso na uwongo wa sanamu zao. Israeli wanaitikia kwa undani zaidi: “Tumetenda dhambi. Tufanyie lolote lionekanalo jema machoni pako; lakini leo, tafadhali utuokoe.” (10:15, muhtasari) Na safari hii, hawabaki kwenye maneno tu. Maandiko yanasema: “Wakaiondoa miungu migeni kati yao, wakamtumikia Bwana.” (10:16, muhtasari) Hapa ndipo tunasikia sentensi moja ya ajabu sana: “Nafsi yake [Mungu] ilihuzunishwa kwa sababu ya taabu ya Israeli.” (10:16, tafsiri kwa wazo) Kwa lugha ya moja kwa moja: “Roho ya Mungu ikawa fupi kwa sababu ya mateso ya Israeli.” Yaani, hakuweza kuvumilia kuona mateso yao yakiongezeka, hata ingawa mateso hayo yalikuwa matokeo ya wao kufanya dhambi. Huyu si hakimu aliye makini kuaandika tu makosa kwenye daftari la kumbukumbu; ni Baba ambaye kifua chake kinambana kwa uchungu anapoona watoto wake wakilia. 3.4 Waamuzi 10:17–18 — Kambi Mbili na Swali Linalobaki Hewa Mwisho wa sura, picha inabadilika kutoka mazungumzo hadi mandhari ya kijeshi: “Kisha Wamoni wakaitwa pamoja, wakapiga kambi katika Gileadi; wana wa Israeli nao walikusanyika pamoja, wakapiga kambi huko Mispa.” (10:17) Upande mmoja wa mto, mahema ya Wamoni; upande mwingine, kambi ya Israeli. Uhusiano wa rohoni kati ya Mungu na watu wake umeanza kurekebishwa, lakini swali la uongozi linabaki wazi. Mstari wa 18 unasema: “Watu na wakuu wa Gileadi wakaulizana, ‘Ni nani yule atakayeanza kupigana na Wamoni? Yeye atakuwa kichwa juu ya wote wakaao Gileadi.’” Wanatafuta mtu wa kuanza vita. Wanatoa ahadi ya cheo: yeyote atakayejitolea, atapewa uongozi juu ya Gileadi. Je, wanauliza swali hili wakiwa wamemngojea Mungu awaonyeshe kiongozi, au wanarudia desturi ya kutafuta tu shujaa wa harakaharaka awape nafuu ya haraka? Tunajua atakayetokea: Yeftha. Ataleta ushindi, lakini pia machozi makubwa. Sura ya 10 hivyo inatuacha na hali ya kusubiri. Miungu imekwishwa kutupwa nje, Mungu ameguswa na mateso yao, majeshi yamesimama tayari, na watu wanatafuta kichwa. Waamuzi watulivu wako kaburini; sasa tuko mlangoni pa simulizi ya kiongozi mwenye majeraha yake. 4.0 Tafakari za Kiroho — Waamuzi Watulivu, Mioyo Isiyotulia, na Mungu Mwenye Huruma 4.1 Rehema ya Mungu Kwenye Miaka ya Kawaida Tola na Yairi wanatufundisha kwamba Mungu hafanyi kazi yake tu kwenye matukio makubwa ya jukwaani. Miaka yao ishirini na kitu ya utawala ni zawadi ya Mungu kama vile ushindi wa Gideoni au nguvu za Samsoni. Ni katika miaka hiyo watu walipenda, walicheka, walijenga, walikosea, wakasahihishwa. Na Mungu alikuwa hapo, kupitia uongozi wao wa kawaida. Na sisi pia tuna “miaka ya Tola na Yairi”: vipindi ambavyo hakuna tukio kubwa linatokea, lakini Mungu anatuweka, anatunyamazisha kutoka ndani, anatufundisha uaminifu wa kila siku. 4.2 Mzunguko wa Sanamu Unaoshika Mizizi Orodha ya miungu kwenye mstari wa 6 inaonyesha kwamba tatizo la Israeli si kuteleza mara moja, bali limekuwa mfumo wa maisha. Wanakusanya miungu kama vile mtu anavyokusanya app kwenye simu. Kila hitaji lina mungu wake: uchumi, ndoa, watoto, usalama wa taifa. Bwana anakuwa mmoja wa wengi, badala ya kuwa Bwana peke yake. Hili linagusana sana na maisha yetu leo. Tunaweza tukasema “Yesu ni Bwana,” lakini mioyoni tunategemea kabisa kazi, elimu, siasa, umaarufu, teknolojia, au mahusiano. Tunamkumbuka Mungu tukipata matatizo, lakini siku za kawaida tunaendelea na maisha bila kumhusisha. 4.3 “Hapana” ya Mungu na Huruma ya Mungu Maneno ya Mungu, “Sitawaokoa tena… nendeni mkaililie miungu yenu,” yanaweza kutushtua. Lakini ni sehemu ya upendo wake. Anakataa kuwa dawa ya maumivu bila kugusa chanzo cha ugonjwa. Toba ya kweli siyo tu “Bwana tusaidie,” bali pia “sanamu ziondoke, njia zibadilike.” Ni baada tu ya Israeli kuondoa miungu migeni na kumtumikia Bwana ndipo tunasikia sentensi ya ajabu kuhusu moyo wa Mungu. Hapa tunaiona changamoto na faraja kwa wakati mmoja: Mungu hakubali kugawana uaminifu wetu na sanamu, lakini pia moyo wake hauwezi kutazama mateso yetu daima bila kuguswa. Anatuadhibu ili aturudishe; sio ili atutenge. 4.4 Uongozi Kati ya Tola na Yeftha Sura hii inatupatia picha mbili za uongozi ambazo zinapingana. Upande mmoja, Tola na Yairi: viongozi watulivu, waliokaa muda mrefu, wanaojenga na kuhifadhi amani. Upande mwingine, Yeftha: shujaa wa vita, mwenye historia ngumu, ambaye uongozi wake utakuwa na mchanganyiko wa ushindi na maumivu. Swali la 10:18 — “Ni nani atakayeanza kupigana?” — linatufichulia kishawishi kilichopo hata leo: kutafuta kiongozi wa kutatua tatizo la leo, bila kuuliza ni mtu wa aina gani, anaongozwa na nani, na moyo wake umefungwa katika agano lipi. Tukiwa hatujathamini waamuzi wa aina ya Tola na Yairi, tutakuwa kila wakati katika hatari ya kumkumbatia “Yeftha” mwingine bila kuzingatia uzito wa maamuzi hayo. 4.5 Mungu Asiyeweza Kuvumilia Mateso Yetu Mwisho, mstari wa 16 unakuwa kama dirisha dogo linalotufungulia moyo wa Mungu: “Nafsi yake ilihuzunishwa kwa sababu ya taabu ya Israeli.” Huyu ni Mungu anayehuzunika. Si mfalme wa barafu anayeangalia takwimu za dhambi juu ya meza; ni Baba anayetetemeka anaposikia kilio cha watoto wake, hata wanapovuna walichopanda. Huu ni mwangwi wa mbali wa habari njema ya Agano Jipya. Katika Yesu, Mungu hatabakia tu kutazama mateso yetu, bali ataingia ndani yake, atabeba hukumu yetu, na bado ataendelea kujibu vilio vyetu hata tunapomkosea tena na tena. 5.0 Matumizi ya Maisha — Uaminifu wa Kimya na Toba ya Kweli 5.1 Kwa Viongozi Thamini huduma ya kusimamia utulivu.  Kama kazi yako kubwa ni kuhakikisha mambo hayaanguki, watu wanasikilizwa, migogoro inatatuliwa, na kanisa au familia haiparaganyiki, uko kwenye njia ya Tola. Usiidharau kazi hiyo kwa sababu haionekani kwenye mitandao. Angalia kama ustawi haukukulazi usingizi.  Kama mazingira yako yanafanana na ya Yairi — mali, heshima, majengo, ratiba iliyojaa — jiulize kama unatumia msimu huu kuwahudumia watu huku ukimtegemea Mungu zaidi, au unafurahia tu “punda na miji” yako. Jiulize: Mimi ni “kichwa” wa aina gani?  Watu wanapokukimbilia wakati wa shida, je, unawavuta karibu na Bwana, au unawategemeza kwako binafsi? Waamuzi 10 inatukumbusha kwamba uwezo bila tabia ya agano ni mtego. 5.2 Kwa Makanisa na Huduma Waheshimuni waamuzi wenu watulivu.  Wakumbukeni na kuwaombea wazee, wachungaji, wahasibu, wasimamizi, na wale wazee wa imani wanaotumikia miaka nenda miaka rudi bila makelele. Kwa macho ya Mungu, hawa ni Tola na Yairi wa kizazi chetu. Fanyeni toba ya kuvunja sanamu.  Mkisikia mwito wa Roho, msibaki tu kwenye “tumetenda dhambi.” Jiulizeni: ni vipaumbele gani, falsafa gani, mienendo gani imeshika nafasi ya Mungu? Kisha chukueni hatua za kweli za kuviondoa. Muwe waangalifu mnapotoa ahadi za madaraka.  Msirudie walivyofanya wa Gileadi: “Yeyote atakayetuondolea shida leo, tumfanye kichwa.” Uongozi wa namna hiyo mara nyingi huzaa maumivu ya kesho. 5.3 Kwa Kila Mkristo Binafsi Tazama ratiba yako ya kawaida kama madhabahu.  Kazi unayofanya, malezi ya watoto, huduma ya siri unayowatendea wengine — yote hayo yanaweza kuwa sehemu ya jinsi Mungu anavyowatunza watu wake kupitia wewe. Chukulia kwa uzito “hapana” ya Mungu.  Kama kuna eneo ambalo umeomba sana Mungu abadilishe hali ya mambo, lakini ndani ya moyo unasikia kwanza anakuita kubadili mwenendo, kusamehe, au kuachilia sanamu fulani — sikiliza. Hiyo ni rehema. Tumainia moyo wake unapomlilia.  Hata kama umetoka mbali kwenye njia ya sanamu, sura hii inakuambia: Mungu si asiyejali. Anaweza kukukemea kwa ukali, lakini machozi yako hayampiti. Maswali ya Kutafakari Je, umewahi kuwa kwenye kipindi cha “Tola na Yairi” katika maisha yako — miaka ambayo ilionekana ya kawaida, lakini baadaye ukaona kwamba Mungu alikutunza sana? Ni “miungu migeni” gani katika mazingira yako — binafsi au ya kanisa — inaonekana kuwa ya hatari zaidi kwa sasa? Umewahi kusikia “hapana” ya upendo kutoka kwa Mungu? Ilikufundisha nini kuhusu toba ya kweli? Katika kuchagua viongozi, au kujitayarisha kuwa kiongozi, unaweza vipi kupinga kishawishi cha kutafuta tu mtu wa kutatua shida ya leo, badala ya mtu mwenye uaminifu kwa agano? Sala ya Mwitikio Ewe Mwamuzi mwenye rehema, Tunakushukuru kwa miaka ya makelele na miujiza, lakini pia kwa miaka ya ukimya ambamo umetushikilia bila sisi kujua. Tunakushukuru kwa Tola na Yairi, na kwa maneno yako magumu lakini ya kweli uliyowaambia Israeli walipokimbilia miungu mingine. Tufundishe kuipenda kazi za kawaida za uaminifu — nyumbani, kanisani, kazini. Turehemu, tusije tukawa watu wa kukimbilia miungu ya zama hizi kila tunapopatwa na hofu na mashaka. Tuwezeshe kuziweka mbali sanamu zetu kwa vitendo, si kwa maneno tu. Tunapolia kwako katika shida, fanya lile ambalo kwako ni jema, lakini usituache tunapotea mikononi mwa miungu tuliyoichagua. Achilia tena huruma yako juu ya mateso yetu, na utuongoze kurudi kwenye upendo wa agano lako. Inua katika kizazi chetu wanawake na wanaume watakaoibuka si kwa makelele, bali kwa uaminifu wa kudumu, wakituongoza kwa upole kumtazama Yesu — Mwamuzi wa kweli aliyebeba hukumu yetu na maumivu yetu. Kwa jina lake tunaomba. Amina. Taarifa ya Somo Lijalo Katika somo linalofuata tutaingia kwenye simulizi la mtu anayejibu swali la Gileadi katika 10:18: Waamuzi 11 — Yeftha: Aliyetupwa Nje, Mpatanishi, na Mkombozi. Tutaangalia jinsi mtoto aliyekataliwa anavyogeuka kuwa kiongozi anayehitajika, na namna imani yake yenye jeraha inavyobeba ushindi na machozi kwa wakati mmoja. Maelezo ya Vitabu Vilivyotumika Block, Daniel I. Judges, Ruth . Vol. 6 of The New American Commentary . Nashville: Broadman & Holman, 1999. Webb, Barry G. The Book of Judges: An Integrated Reading . Journal for the Study of the Old Testament Supplement Series 46. Sheffield: JSOT Press, 1987. Wilcock, Michael. The Message of Judges: Grace Abounding . The Bible Speaks Today. Downers Grove, IL: InterVarsity, 1992.

Kama Bwana si Mfalme wa moyo wako, unatawaliwa na nani kweli? 1.0 Utangulizi — Wakati Mwiba Unapodai Kiti cha Enzi Sura ya 9 ya Waamuzi inasikika kama filamu ya siasa za kijijini zinazoenda mrama. Hakuna Wamidiani, Wamoabu au Wafilisti hapa. Adui hatoki mbali — amezaliwa nyumbani. Mwana wa Gideoni, aliyeitwa Abimeleki, anainuka, anakusanya wahuni, anaua ndugu zake juu ya jiwe moja, halafu anajitangaza kuwa mfalme. Hadithi hii siyo juu ya ukombozi bali juu ya tamaa ya madaraka. Abimeleki si mwamuzi kama wengine. Hawaokoi Israeli kutoka kwa adui wa nje. Badala yake, anageuza upanga wake dhidi ya watu wake. Kama Gideoni alivyoanzia kutoka kuwa mkulima mwoga hadi kuwa mkombozi, Abimeleki anatoka kuwa mwana wa mkombozi hadi kuwa mharibifu. Katikati ya sura kuna hadithi fupi ya Yothamu kuhusu miti inayotafuta mfalme. Miti yenye matunda inakataa kutawala; ni mwiba tu anayekubali. Hii ndiyo picha ya Abimeleki: mkali, mchonganishi, hana kivuli cha kweli, na mwisho wa yote analeta moto unaoteketeza msitu. Waamuzi 9 ni onyo kali kuhusu uongozi usio na sifa, nguvu zisizotumikia kusudi la Mungu, na dini inayotumiwa kuhalalisha vurugu. Lakini pia ni faraja ya kimya kimya: hata Mungu anapoonekana kana kwamba yuko kimya, bado yuko kazini, akirudisha uovu juu ya vichwa waovu na kupunguza madhara ya dhambi ya binadamu. 2.0 Muktadha wa Kihistoria na Kimaandishi — Kutoka Nyumba ya Gideoni Hadi Lango la Shekemu Waamuzi 9 inaendelea moja kwa moja kutoka simulizi ya Gideoni (sura ya 6–8). Mwisho wa Gideoni haukuwa mzuri. Kwa maneno yake anasema: “Bwana atawatawala ninyi,” lakini maisha yake yanampinga. Anaishi kifalme, ana wake wengi, na anamwita mwanawe Abimeleki, yaani “Baba yangu ni mfalme.” Sanamu ya efodi aliyotengeneza inakuwa mtego wa ibada ya sanamu. Baada ya kifo cha Gideoni, zile mbegu za tamaa na mchanganyiko wa ibada zinachomoza. Abimeleki, mwana wa suria wa Shekemu, anarudi kwa jamaa za mama yake kujijengea ngome ya kisiasa. Shekemu si mji wa kawaida. Hapo ndipo Abrahamu alisimama na kumjengea Bwana madhabahu (taz. Mwanzo 12:6–7). Hapo Yakobo alizika miungu ya kigeni chini ya mwaloni (taz. Mwanzo 35:4). Hapo Yoshua alihuisha agano na kuweka jiwe kama ushahidi chini ya mwaloni karibu na patakatifu pa Bwana (taz. Yoshua 24:25–27). Ni mahali pa kumbukumbu takatifu. Lakini sasa Shekemu ina hekalu la Baali-Berithi, “bwana wa agano” wa uongo. Mji uliowahi kuahidi kumtii Bwana sasa unatumia fedha za hekalu la sanamu kumfadhili muuaji wa kifalme. Hapo ndipo tunaanza kuona jinsi Israeli inavyozidi kufanana na wakazi wa Kanaani. 3.0 Ufafanuzi wa Hadithi — Hatua kwa Hatua 3.1 Waamuzi 9:1–6 — Tamaa Inayofadhiliwa na Sanamu Abimeleki anaenda Shekemu na kuongea na jamaa wa mama yake. Anawaambia: “Ni nani afadhali kuwatawala, wana wote sabini wa Yerubaali, au mtu mmoja? Kumbukeni ya kwamba mimi ni mfupa wenu na nyama yenu.” Anacheza na hofu (viongozi sabini ni vurugu), na pia na ukabila (“mimi ni mtu wenu”). Watu wa Shekemu wanamchagua kijana wao kuliko ndugu wengine. Wanatoa vipande sabini vya fedha kutoka kwenye hekalu la Baali-Berithi na kumpa Abimeleki. Yeye anatumia fedha hizo kuajiri watu “wasiofaa na wahuni” kama genge lake la vurugu. Nao wanakwenda kwenye nyumba ya Gideoni huko Ofra, na ndugu wote sabini wanaua "juu ya jiwe moja" (9:5). Ni mauaji ya ibada, makusudi, na ya kutisha. Ni Yothamu tu, mdogo wao, anatoroka. Baada ya hapo, watu wa Shekemu wanamkusanya Abimeleki karibu na mwaloni, mahali ambapo pengine ni pa agano la Yoshua, na kumtawaza mfalme (9:6). Mahali pa agano na Bwana sasa panakuwa jukwaa la kumtawaza mfalme aliyejenga kiti chake juu ya damu ya ndugu na fedha za sanamu. 3.2 Waamuzi 9:7–21 — Mfano wa Yothamu: Miti, Mwiba na Laana Yothamu, aliyenusurika, anapanda kwenye mlima Gerizimu, anatazama mji, na kupaza sauti yake kama nabii. Badala ya hotuba ndefu, anawasimulia mfano. Anasema: miti ilitoka kutafuta mfalme. Ikamwendea mzeituni, mtini na mzabibu. Kila mmoja akakataa: “Je, niacha mafuta yangu, au utamu wangu, au divai yangu ili nije kuyumbayumba juu ya miti?” Kwa maneno mengine: “Kwa nini niacha huduma yangu yenye matunda nikae tu juu ya wengine?” Mwisho wanaenda kwa mwiba. Mwiba hauna tunda, hauna kivuli cha maana, unachomeka moto kwa urahisi. Lakini yeye anakubali haraka: “Kama kweli mnanitawaza, njooni mpumzike chini ya kivuli changu; la sivyo moto utoke kwangu ukateketeze mierezi.” Ni ahadi ya kivuli kisichopo na tishio la moto mkubwa kuliko yeye mwenyewe. Yothamu anafasiri: kama mmemtendea Gideoni na nyumba yake kwa uaminifu, basi furahini. Lakini kama sivyo, moto utoke kwa Abimeleki kuteketeza Shekemu, na moto wa Shekemu uteketeze Abimeleki. Baada ya kusema hayo, Yothamu anakimbia na kujificha. Hana jeshi, hana pesa, ila ana sauti na mlima wa kusimama. 3.3 Waamuzi 9:22–25 — Mungu Anatuma Roho Mbaya: Nyufa Katika Agano la Uovu Tunambiwa: Abimeleki alitawala Israeli miaka mitatu. Lakini kisha tunasikia upande wa mbinguni: “Mungu akatuma roho mbaya kati ya Abimeleki na wakuu wa Shekemu.” Yaani, Mungu anawaruhusu waanze kuchukiana, kushukiana, na kusalitiana, ili damu ya ndugu sabini irudishwe juu ya vichwa vyao. Watu wa Shekemu wanaanza kuweka mashambani vichaka vya majambazi, wakivamia wasafiri. Kwa kufanya hivyo wanadhoofisha hadhi ya Abimeleki kama mtawala bila kusema moja kwa moja. 3.4 Waamuzi 9:26–41 — Gaali, Zebuli na Uasi wa Kileo Mtu mpya anaingia: Gaali mwana wa Ebedi. Anakuja na jamaa zake, na wakuu wa Shekemu wanaanza kumwamini. Wakati wa sherehe ya mavuno, baada ya kula na kunywa kwenye hekalu la mungu wao, wanaanza kumlaani Abimeleki hadharani. Gaali anapiga kifua: “Abimeleki ni nani hata tumtumikie? Kama watu hawa wangekuwa mikononi mwangu ningemuondoa.” Ni hotuba ya kilevi, ya hasira za watu zinazopewa sauti. Lakini Zebuli, mtawala wa mji na mwakilishi wa Abimeleki, anasikia maneno hayo. Kwa siri anatuma ujumbe kwa Abimeleki na kumshauri aje usiku na kuweka mtego. Asubuhi mapema, Gaali anapoona jeshi likija, Zebuli anamdharau, anamwambia: “Sasa uko wapi ule ulimi wako?” Gaali analazimika kupigana na aishia kushindwa. Anafukuzwa yeye na jamaa zake. Hapa tunaona: Gaali si mkombozi wa haki; ni tamaa nyingine ya kutawala tu. Zebuli naye si mtakatifu; ni mtu anayejilinda kisiasa. Hakuna anayemtafuta Bwana. Kila mtu anajivutia shuka la madaraka upande wake. 3.5 Waamuzi 9:42–49 — Moto Utokao kwa Mwiba: Shekemu Inachomwa na Kumwagiwa Chumvi Siku iliyofuata, watu wa mji wanatoka mashambani kama kawaida. Abimeleki anatumia nafasi hiyo. Analigawa jeshi lake katika makundi matatu, anawavamia watu mashambani na kisha anauteka mji. Anaua watu, anaangusha mji, na kuutia chumvi. Kuutia chumvi ni ishara ya laana na ukiwa. Ni kusema, “Mahali hapa patabaki tasa.” Mji wa agano unageuka kuwa ukumbusho wa uharibifu. Wakuu wa Shekemu wanakimbilia ngome ya hekalu la El-Berithi. Abimeleki anaposikia, anapanda mlimani, anakata tawi la mti, na kuwaambia wanajeshi wake wafanye vivyo hivyo. Wanayakusanya matawi karibu na ngome na kuyachoma moto. Watu takribani elfu moja wanateketea ndani, wanaume kwa wanawake. Hekalu lao linakuwa tanuru la mauti. Huu ni utimilifu wa neno la Yothamu: moto umetoka kwa mwiba na kuiteketeza Shekemu. 3.6 Waamuzi 9:50–57 — Jiwe la Mwanamke na Haki ya Mungu Abimeleki hajaridhika. Anaendelea hadi Thebesi, anauteka mji, na kujaribu mbinu ile ile. Watu wanakimbilia kwenye mnara, wanajifungia ndani. Abimeleki anapokaribia kuuchoma, mwanamke asiyejulikana kwa jina anatupa jiwe la kusagia kutoka juu na kumpiga kichwani, fuvu linapasuka. Akiwa anatetemeka karibu ya kufa, Abimeleki anamwambia kijana aliyembebea silaha: “Niuwe kwa upanga, watu wasiseme ‘ameuliwa na mwanamke.’” Hata katika mauti, bado anahangaika na heshima yake ya kiume. Lakini Biblia inatuambia wazi: aliangushwa na jiwe la mwanamke. Kisha tunasikia hitimisho: “Hivyo Mungu akarudisha uovu wa Abimeleki… na uovu wote wa watu wa Shekemu Mungu akauleta juu ya vichwa vyao; ikawajia laana ya Yothamu, mwana wa Yerubaali.” Neno la mwisho si la Abimeleki, wala la Shekemu, bali ni la Mungu. Jiwe alilolitumia kuua ndugu zake linajibiwa na jiwe lingine. Moto alioutumia kuuchoma mji mmoja unakaribia kuwaka tena, lakini safari hii unazimwa na kitendo cha mwanamke mmoja asiyejulikana. Mwiba unaodai kuwa mti mkubwa unaishia kuvunjika. 4.0 Tafakari za Kiroho — Ufalme, Agano na Ukali wa Sanamu 4.1 Ufalme wa Mwiba: Nguvu Bila Tabia Mfano wa Yothamu unafunua siri ya uongozi. Mzeituni, mtini na mzabibu wana matunda, mafuta, utamu na divai. Wanajua kusudi lao. Wanasema kwa tafsiri rahisi: “Kwa nini niacha kile Mungu alichoniitilia, nikimbilie vyeo?” Abimeleki ni kinyume chake. Hana matunda ya baraka. Analeta kivuli hewa na tishio la moto. Viongozi wa aina ya mwiba huwa na haraka sana kukalia kiti. Wanaonekana wakati wale wenye tabia njema na mizizi mizito wanajiondoa au wanapokataliwa. Waamuzi 9 inatuonya: jamii ikimchagua kiongozi kwa sababu tu ni mkali, mwenye sauti kubwa, au ni “mtu wetu,” bila kuangalia tabia na uaminifu, isishangae ikipata moto badala ya kivuli. 4.2 Shekemu Kama Kioo: Maeneo ya Agano Yanapogeuzwa Shekemu ilikuwa mahali pa kumbukumbu za Mungu, lakini ikageuka kuwa mahali pa agano la sanamu. Lugha ni ileile: agano, madhabahu, ndugu, uaminifu. Lakini mwelekeo umebadilika. Na sisi tunaweza kuwa hivyo. Kanisa, huduma, hata familia zinaweza kuhifadhi maneno ya kiroho juu juu, lakini mioyo ikawa imeunganishwa na miungu mingine: pesa, siasa, kabila, jina. Tunapoitumia sadaka ya Mungu kujenga viti vya Abimeleki, tumeshapotea kama Shekemu. 4.3 Roho Mbaya na Haki ya Mungu: Mungu Hayuko Kimya Kauli “Mungu akatuma roho mbaya” inaweza kutuchanganya. Lakini ndani ya hadithi hii ina maana kwamba Mungu anaruhusu ushirika wa uovu uvunjike. Anaachilia tamaa zao, wivu wao, na uchoyo wao uwaangamize wenyewe. Hapa si Mungu kukaa pembeni. Bali Mungu asema: “Mlipanda damu, mtavuna fujo.” Haki yake inakuja si kwa sauti ya radi, bali kwa magomvi, usaliti, na kuteketezana kwao wao kwa wao. 4.4 Gharama ya Tamaa: Familia, Mji, na Mwisho wa Mtu Kuinuka kwa Abimeleki kunakuja na gharama kubwa: Ndugu sabini wanauawa. Mji mzima wa Shekemu unaharibiwa na kutiwa chumvi. Watu elfu moja wanachomwa ndani ya ngome. Mji mwingine unatishwa kuchomwa kabla ya moto huwa haujazimwa na jiwe la mwanamke. Tamaa ya madaraka haikai mahali pamoja. Ikianza na jiwe moja, itaendelea kwa mji mmoja, halafu mwingine. Watu wanakuwa ngazi ya mtu mmoja kufikia ndoto zake. 4.5 Vyombo vya Kimya vya Mungu: Yothamu na Mwanamke Asiyejulikana Katikati ya wanaume wakali na upanga unaomwaga damu, Mungu anatumia watu wawili wa pembeni: Yothamu, kijana aliyenusurika, anayesimama mlimani na kusimulia hadithi ya miti na mwiba. Mwanamke asiyejulikana, anayeshika jiwe la kusagia na kulitupa kwa ujasiri. Hawana vyeo, hawana jeshi, lakini kupitia sauti ya mmoja na jiwe la mwingine, Mungu anakata mnyororo wa uongozi wa mwiba. Hivi ndivyo mara nyingi Mungu anavyofanya — kupitia sauti ndogo, hatua ndogo, watu wasiotajwa majina yao kwenye vikao vya juu. 5.0 Matumizi kwa Maisha — Kujifunza Kukataa Taji la Mwiba 5.1 Kwa Viongozi na Wale Wanaotamani Kuongoza Jiulize: Kwa nini nataka kuongoza?  Je, ni kwa ajili ya watu, au kwa ajili ya jina langu? Je, ni kutumika kama mzeituni au kujionyesha kama mwiba? Tafuta tabia kabla ya jukwaa.  Abimeleki alikuwa na jukwaa, pesa, na watu wa kumlinda, lakini hakuwa na moyo wa agano. Mzeituni, mtini na mzabibu walikuwa na tunda, hata kama hawakujulikana sana. Epuka njia za mkato za vurugu.  Tamaa ya madaraka inaweza kutushawishi tuondoe wale tunaowaona tishio, kwa maneno au vitendo. Waamuzi 9 inaonyesha mwisho wa njia hiyo. 5.2 Kwa Makanisa na Jamii Msichague viongozi kwa sababu tu “ni watu wetu.”  Ukabila, undugu, au urafiki vinaweza kutufanya tusione mapungufu ya tabia. Shekemu ilimchagua “mwana wao” na ikateketea. Angalieni fedha za madhabahuni zinafanya kazi gani.  Sadaka na rasilimali za Mungu zisigeuzwe kuwa mafuta ya miradi ya kiburi, magenge ya ndani, au kampeni za majungu. Sikilizeni sauti za Yothamu wa leo.  Wanaokuja na hadithi za kukera, onyo au kuhoji mienendo ya uongozi wanaweza kuonekana wasumbufu, lakini mara nyingi wanaakisi sauti ya Mungu. 5.3 Kwa Kila Mkristo Binafsi Tambua mwiba ndani ya moyo wako.  Ni wapi unapotaka kushikilia udhibiti kwa nguvu? Ni wapi unapotumia hasira, maneno, au ujanja kupata unachotaka? Fuata njia ya mzeituni, mtini na mzabibu.  Uaminifu kwenye huduma ya kawaida — kulea, kufundisha, kuhudumia, kutia moyo — unaweza kuonekana “hauonekani,” lakini mbele za Mungu ni tunda halisi. Mwachie Mungu atimize haki.  Wakati mwingine Abimeleki wa maisha yetu anaonekana kutawala kwa muda mrefu. Sura hii inatualika kulia, kusema kweli, lakini pia kumwachia Mungu afunge hadithi kwa wakati wake. Maswali ya Kutafakari Umeona wapi katika jamii yako au kanisa lako “viongozi wa mwiba” wakipewa nafasi kwa sababu ya umaarufu au ukaribu, na matokeo yake yamekuwa nini? Wewe unajiona zaidi kwa mfano wa nani katika hadithi hii: watu wa Shekemu walioogopa, Gaali mwenye hasira, Zebuli mwenye mipango ya siri, Yothamu anayepaza sauti peke yake, au yule mwanamke asiyejulikana? Kanisa au huduma yako inaweza kujilindaje ili isitumie maneno ya kiroho na rasilimali za Mungu kuhalalisha mapambano ya madaraka? Kwako binafsi, kuishi kama mzeituni, mtini au mzabibu kungeonekana vipi? Ni huduma gani ndogo ndogo ambazo Mungu anakuita uzifanye kwa uaminifu? Sala ya Mwitikio Bwana wa Agano, Unaona mawe yenye damu, minara inayowaka moto, na machozi ya waliokandamizwa. Unaona pale ambapo tamaa imevaa joho la utakaso na vyeo vya kanisani. Tuchunguze leo. Funua ndani yetu njaa yoyote ya madaraka inayokanyaga wengine. Tusamehe pale ambapo tumeshiriki, kimya kimya au waziwazi, kuwainua viongozi wa mwiba. Inua kati yetu viongozi wanaopenda uwepo wako kuliko vyeo, wanaotanguliza tunda kuliko umaarufu. Tupe ujasiri wa Yothamu kusema kweli, na nguvu tulivu ya yule mwanamke wa Thebesi kuchukua hatua ndogo unapotuita. Tufundishe kumwamini Mwokozi aliyebeba taji la miiba ili kutuvua roho za mwiba ndani yetu, na kutuongoza katika ufalme tofauti, wa msalaba na upendo. Kwa jina la Yesu Kristo, Mfalme wa kweli, tunaomba. Amina. Taarifa ya Somo Lijalo Katika sura inayofuata tutatoka kwenye vurugu za Abimeleki na kuingia kwenye utulivu wa viongozi wasiojulikana sana: Waamuzi 10 — Tola na Yairi: Waamuzi Watulivu, Uaminifu wa Kimya. Tutajiuliza: katika dunia ya kelele na vita vya madaraka, inaonekanaje kuishi maisha ya kawaida lakini ya uaminifu mbele za Mungu.

Motto/Msemo: “Siku hizo hapakuwa na mfalme katika Israeli; kila mtu alifanya vilivyokuwa vema machoni pake.” 1.0 Utangulizi — Wakati Vita Vinaisha Lakini Majaribu Bado Yanaanza Waamuzi 8 haianzi na tarumbeta na mienge, bali na mioyo iliyo jeraha, askari waliochoka, na kiongozi aliyenasa kati ya matarajio na maumivu. Midiani ameshashindwa, lakini hajamalizwa. Gideoni na mia tatu wanavuka Yordani “wamechoka lakini wakiwa wanawafukuzia” (8:4). Swali sasa si tena, “Je, Mungu anaweza kushinda kwa kutumia watu wachache?”  bali, “Je! Gideoni atakuwa mtu wa aina gani baada ya ushindi?” Sura ya 7 ilituonyesha udhaifu kama jukwaa la maonyesho ya nguvu ya Mungu. Sura ya 8 inatuonyesha mafanikio kama jaribu jipya kwa moyo wa mwanadamu. Wenzake wanamlaumu (8:1–3), ndugu zao wenyewe wanakataa kuwasaidia (8:4–9), maadui wanakamatwa na kuuawa (8:10–21), halafu jaribu jingine linaibuka: watu wanamtaka Gideoni awe mtawala wa kifalme, naye anatengeneza effodi ambayo inageuka kuwa mtego wa ibada potovu (8:22–27). Nchi inapata pumziko kwa miaka arobaini, lakini mara tu Gideoni anapokufa, Israeli wanarudi kwa Baali na kumsahau Bwana na nyumba ya Gideoni (8:33–35). Kwa maneno mengine, sura hii inatuonyesha upande mwingine wa Gideoni. Waamuzi 6–7 ilimuonyesha mkulima mwenye hofu aliyefunikwa na Roho wa Mungu na kuwa mwokozi. Waamuzi 8 inamwona kiongozi mgumu kueleweka—mwenye hekima na pia ukali, mwenye ujasiri na pia kisasi, anayetekwa taratibu na mvuto wa utukufu wa kidini. Inatukumbusha ukweli mchungu: ushindi si mwisho wa vita vya kiroho. Mara nyingi ni mlango wa kuingia kwenye mapambano mapya, ndani ya nia, namna tunavyotumia mamlaka, na shauku yetu ya heshima. 2.0 Historia na Muktadha wa Kimaandishi Waamuzi 8 inafunga mzunguko wa Gideoni (Waam 6–8) na kuwa daraja kuelekea hadithi nzito ya Abimeleki katika sura ya 9. Kimuundo, sura hii inaweza kugawanywa katika sehemu nne: Mvutano na kabila la Efraimu  (8:1–3) Mgogoro mashariki mwa Yordani  (8:4–21) Kukataa ufalme kwa maneno na kutengeneza effodi  (8:22–27) Pumziko, kuanguka upya, na kukosa shukrani  (8:28–35) Kwa mtazamo wa hadithi, hatua za Gideoni zinatoka mwanzo wenye tumaini hadi mwisho wenye ukakasi. Kwanza anajibiwa na Mungu, anahakikishiwa, na anatii. Hapa tunamuona akijibu kwa upole, lakini pia akiadhibu kwa ukali. Anakataa taji kwa maneno (8:23), lakini anaishi kama mfalme—wake wengi, wana wengi, na mwana aitwaye Abimeleki, yaani “Baba yangu ni mfalme” (8:30–31). Aliyevunja madhabahu ya Baali katika sura ya 6, sasa anatengeneza effodi ambayo inakuwa mtego wa kiroho katika sura ya 8 (8:27). Kwa namna hii, Waamuzi 8 inafanya kazi kama hitimisho  na pia onya . Ushindi dhidi ya Midiani ni wa kweli, neema ya Mungu inaonekana. Lakini mbegu za maafa ya baadaye—utawala wa kikatili wa Abimeleki na kuzidi kwa tabia za Kikanaani—tayari zimepandwa. Sura hii inatuandaa kwa “mfalme-miiba” wa sura ya 9 na inakazia ule ubeti unaojirudia: “Siku hizo hapakuwa na mfalme katika Israeli…” 3.0 Maelezo ya Kimaandiko na Kiroho 3.1 8:1–3 — Majeraha ya Kiburi na Hekima ya Jibu la Upole Sura inaanza si kwa shangwe bali kwa kulalamika—na si kutoka kwa maadui, bali kutoka kwa washirika. Watu wa Efraimu wanamkabili Gideoni kwa ukali: “Tulifanya nini hata hukutuita ulipo kwenda kupigana na Midiani?” (8:1; ling. 7:24–25). Mzizi wa swali lao ni heshima: Kwa nini hakutuita kwenda mstari wa mbele? Gideoni anajibu kwa unyenyekevu wa ucheshi. Hadai kwamba “Mungu aliniita mimi,” wala hajitetei kusema “Hamjui nimepitia nini.” Badala yake, anajidharau kwa namna nzuri: “Je, nimefanya nini sasa mbele yenu? Je, mavuno yaliyobakia ya Efraimu si bora kuliko mavuno yaliyotangulia ya Abiezeri?” (8:2). Anawakumbusha kwamba wao ndio waliowakamata wakuu wa Midiani, Orebu na Zeebu (8:3). Hasira yao inapoa. Hapa Gideoni anaonyesha hekima ya Mithali: “Jibu la upole hugeuza ghadhabu; bali neno la uchungu huongeza hasira” (Mit 15:1). Uongozi wake unajaribiwa si tu na maadui bali na ndugu waliojeruhiwa na kutotambuliwa. Katika tukio hili, anavuka jaribu kwa neema. Ujumbe wa Kichungaji:  Baada ya mafanikio, tarajia migongano ya mahusiano. Watu wanapojisikia kutelekezwa au kutotambuliwa, maneno laini yanayoheshimu mchango wao yanaweza kuzima moto wa ugomvi. Unyenyekevu baada ya ushindi ni alama ya uongozi unaoongozwa na Roho. 3.2 8:4–9 — Wamechoka Lakini Wanaendelea: Gharama ya Kutojali Kati ya Ndugu Kisha hadithi inahamia mashariki mwa Yordani. Gideoni na mia tatu wanavuka mto, “wamechoka, lakini wakiwafuatia” (8:4). Anawaomba watu wa Sukothi mkate: “Tafadhali wapeni watu hawa mikate, maana wamechoka, nami ninawafuatia Zebahi na Salmunaa, wafalme wa Midiani” (8:5). Wakuu wa Sukothi wanajibu kwa kutojali na kejeli: “Je, mikono ya Zebahi na Salmunaa imo mikononi mwako tayari, hata sisi tulipatie jeshi lako mikate?” (8:6). Kwa maneno mengine: Rudi mkishashinda kabisa, ndipo tutajitokeza. Sasa hivi hatujiingizi. Gideoni anakwenda Penieli na kupewa majibu yaleyale (8:8). Hiyo yote ni miji ya Israeli. Wangeonyesha umoja, lakini wanachagua kujilinda wao kwanza. Gideoni anatoa nadhiri kali: atawafundisha watu wa Sukothi kwa miiba, na atauvunja mnara wa Penieli (8:7, 9). Mwandishi anatuacha tukihisi mchanganyiko. Tunaona uchungu wa Gideoni—askari wachovu wanaohatarisha maisha yao, wanakataliwa hata mkate wa kuwapa nguvu. Lakini pia tunahisi uzito wa maneno yake makali. Gharama ya kutojali kati ya ndugu itakuja baadaye kulipwa kwa damu. Ujumbe wa Kichungaji:  Mara nyingi maumivu makubwa katika huduma au utumishi hayatoki kwa maadui wa nje, bali hutoka kwa ndugu wanaokataa kusaidia. Swali si tu tutawezaje kuvumilia, bali tutafanya nini pale ambapo hatimaye tuna uwezo wa “kulipa kisasi.” 3.3 8:10–21 — Kisasi, Haki, na Kivuli Kinachozidi Kuwa Kirefu Mistari 10–12 inaeleza tamati ya ushindi wa kijeshi. Zebahi na Salmunaa wako Karkori na askari waliobaki elfu kumi na tano; Gideoni anawashambulia kwa njia ambayo hawakutarajia, anatawanya kambi, na kuwatia wafalme mikononi mwake (8:10–12). Mpaka hapa, ameweka katika matendo alichosema: hatasimama mpaka Midiani ameporomoshwa. Kisha anarudi Sukothi na Penieli. Anamkamata kijana wa Sukothi, anayemwandikia majina ya wakuu sabini na saba wa mji (8:14). Gideoni anawakabili: “Tazameni Zebahi na Salmunaa, ambao kwa ajili yao mlinitukana” (8:15). Anawachukua wazee wa mji na “anawafundisha” kwa miiba na michongoma ya jangwani (8:16). Kisha anaenda Penieli, anauvunja mnara wao, na kuua watu wa mji (8:17). Hapa sauti ya hadithi inabadilika. Hapo awali, Gideoni alivunja madhabahu ya Baali kwa amri ya Bwana (6:25–27). Sasa anawaadhibu Waisraeli kwa sababu walikataa kumsaidia. Nidhamu na haki ndani ya jumuiya ya agano ni jambo la muhimu (taz. Kum 13; 19:19), lakini hasira ya Gideoni hapa inaonekana pia imebebwa na maumivu ya kibinafsi, hasa kule Penieli ambapo wanaume wanauawa. Kisha tunafahamu sababu ya kina zaidi: Zebahi na Salmunaa walikuwa wamewaua ndugu za Gideoni huko Tabor (8:18–19). Anawaambia, “Kama mngewaacha ndugu zangu hai, nisingewaua” (8:19). Anamwambia mzaliwa wake wa kwanza, Yetheri, awauwe, lakini kijana anaogopa (8:20). Gideoni mwenyewe anawaua kifalme na kuchukua vito vya ngamia wao kama nyara (8:21). Gideoni anatekeleza haki ya taifa na pia kisasi cha kifamilia. Mstari kati ya haki ya kimungu na kisasi cha kibinafsi unazidi kufifia. Yule aliyekuwa chombo cha wokovu sasa anazidi kutiwa doa na damu ya uhasama wa kifamilia. Ujumbe wa Kichungaji:  Mungu anajali haki na haachi damu ya wasio na hatia bila sauti ya onyo. Lakini wakati majeraha ya binafsi yanapochanganyika na mamlaka ya kutoa adhabu, tunakuwa kwenye eneo la hatari. Walezi na viongozi wanahitaji kuleta hasira zao na maumivu yao mbele za Mungu mara kwa mara, ili hamu ya haki isitumiwe kama pazia la kisasi. 3.4 8:22–28 — “Bwana Atawatawala” na Mtego wa Effodi Baada ya ushindi, wanaume wa Israeli wanakuja na ombi: “Tawala juu yetu wewe, na mwanao, na mwana wa mwanao pia; kwa maana umetuokoa na mkono wa Midiani” (8:22). Wanatamani mfumo wa kifalme, ukoo wa utawala. Maneno yao yanaonyesha kilichopo ndani ya mioyo yao—wanamweka Gideoni katikati ya ushindi: “Umewakomboa wewe .” Gideoni anajibu vizuri kwa kauli: “Mimi sitatawala juu yenu, wala mwanangu hatatawala juu yenu; Bwana atatawala juu yenu” (8:23). Anaikiri kweli ya msingi: Mungu ndiye Mfalme wa Israeli (taz. 1 Sam 8:7). Lakini maneno mazuri hayamaanishi kwamba moyo ni salama. Mara baada ya tamko hili, Gideoni anaomba kito kidogo: kila mtu ampe hereni moja ya dhahabu kutoka katika nyara. Watu wanafurahi kumpa; wanamletea na mapambo mengine na mavazi ya kifalme (8:24–26). Kutoka kwenye dhahabu hii, Gideoni anatengeneza effodi  na kuiweka katika mji wake, Ofra (8:27). Effodi katika Agano la Kale ni vazi maalum la kikuhani lililohusishwa na kuuliza shauri kwa Bwana (taz. Kut 28; 1 Sam 23:9–12). Hapa, inageuka kitu kingine: “Israeli wote wakaenda huko na kuzini nayo; ikawa mtego kwa Gideoni na nyumba yake” (8:27). Aliyevunja madhabahu ya Baali sasa ameweka kitu ambacho kinavuta Israeli kwenye ibada isiyofuata mpango wa Mungu. Kama Block anavyoonyesha, hii ni aina ya “kugeuza effodi ya kweli” ; yaani, kitu kinachoonekana cha kumcha Mungu lakini kwa vitendo kinahamisha macho ya watu kutoka kwa mahali Mungu alipokusudia aabudiwe, kuelekea kwenye mradi wa Gideoni mwenyewe. Labda hakukusudia sanamu, lakini matokeo ni hayo: effodi inakuwa kitu cha kumtega yeye na familia yake. Hata hivyo, mstari wa 28 unasisitiza rehema ya Mungu: Midiani ananyenyekeshwa, hawainui tena vichwa vyao, na nchi inapata pumziko kwa miaka arobaini katika siku za Gideoni (8:28). Mungu bado anatumia kiongozi aliyejaa mchanganyiko wa mema na mabaya. Ujumbe wa Kichungaji:  Tunaweza kukakiri theolojia nzuri lakini tukafanya vitendo vibaya. Mambo mazuri—huduma, miradi, majukwaa—yanaweza kuwa “effodi” zetu pale yanapoanza kushindana na nafasi ya Kristo kama kitovu. Swali si tu, “Tunasema nini?”  bali pia, “Tunasimamisha nini, na ikiwa kinawaongoza watu mioyoni mwao kwenda wapi?” 3.5 8:29–35 — Wake Wengi, Mwana Anayeitwa “Baba Yangu ni Mfalme,” na Taifa Linalosahau Sehemu ya mwisho ni kama tamati tulivu yenye sauti ya kuonya. Gideoni (anayeitwa tena Yerubaali) anarudi nyumbani (8:29). Anao “wana sabini wa wake wake wengi” (8:30). Pia ana suria huko Shekemu, anayemzalia mwana aitwaye Abimeleki— “Baba yangu ni mfalme”  (8:31). Mwandishi hasemi chochote moja kwa moja, lakini jina lenyewe linauliza maswali. Gideoni alikataa ufalme kwa midomo (8:23), lakini mpangilio wa maisha yake unaonekana kama wa kifalme. Gideoni anakufa katika uzee mwema, anazikwa Ofra (8:32). Mara moja tu baada ya kifo chake, Israeli wanageuka tena na “wanazini na Baali,” wanamfanya Baal-berithi, yaani “bwana wa agano,” kuwa mungu wao (8:33). Hawamkumbuki Bwana aliye waokoa kutoka kwa adui zao, wala hawaonyeshi fadhili kwa nyumba ya Yerubaali kwa mema yote aliyowatendea (8:34–35). Hadithi ya Gideoni inaishia katika hali ya kuchanganya. Mungu amemtumia; Israeli wamekombolewa; lakini watu wanarudi haraka, na urithi wake unachanganywa na majeraha. Kivuli cha Abimeleki na utawala wa kikatili kinajitokeza tayari kwenye jina lake na kwenye moyo wa Shekemu. Ushindi ambao ulikuwa zawadi sasa unaonekana kama mwanzo wa msururu mpya wa maumivu. Ujumbe wa Kichungaji:  Tunaushukuru Mungu kwa kile anachofanya kupitia viongozi wasio wakamilifu—ikiwemo sisi. Lakini tunakumbushwa pia kwamba hakuna shujaa wa kibinadamu anayeweza kubeba uzito wa tumaini letu la mwisho. Watu wanapomsahau Bwana na kuwalundikia wanadamu matarajio ya wokovu, huvunjika moyo na machafuko huwa hayako mbali. 4.0 Theolojia ya Kimaandiko — Waokozi Wenye Mapungufu na Shauku ya Mfalme Mwaminifu Waamuzi 8 inachangia sana taswira ya kibiblia ya uongozi na ufalme. Kukataa kwa Gideoni taji na tamko lake, “Bwana atatawala juu yenu,” vinakubaliana na wazo kuu: Mungu ndiye Mfalme wa kweli wa watu wake (taz. 1 Sam 8:7; Zab 99:1). Lakini matendo yake ya baadaye—wake wengi, mtindo wa kifalme, vifaa vya kifahari, na mwana aitwaye “Baba yangu ni mfalme”—vinaonyesha mvutano ambao utaonekana tena katika wafalme wa Israeli. Tukio la effodi linashabihiana na onyo la Biblia kuhusu ibada isiyoidhinishwa na vitu vinavyotumika kama vituo mbadala vya kumtafuta Mungu (taz. Kum 12:2–14; 1 Fal 12:26–30). Linatuonyesha jinsi ilivyo rahisi kugeuza bidii ya kumtumikia Mungu kuwa jaribio la kumdhibiti Mungu au kumfunga katika eneo fulani, badala ya kumtii mahali na namna anavyotaka. Katika Agano Jipya, Gideoni anaonekana miongoni mwa “mashujaa wa imani” (Ebr 11:32–34), lakini hadithi yake hapa inatukumbusha kwamba mashujaa hao ni watu halisi wenye mapungufu halisi. Mungu anawatumia kwa kweli, lakini pia kupitia kwao tunaonyeshwa haja ya Kiongozi wa aina nyingine kabisa. Hapo ndipo macho yetu yanamgeukia Yesu. Tofauti na Gideoni, Yesu hakulitumia jina lake wala nguvu zake kulipiza kisasi kwa maumivu yake binafsi; “alijikabidhi kwake yeye ahukumuye kwa haki” (1 Pet 2:23). Tofauti na Gideoni, hakujijengea effodi au kitu kingine cha kumfanya aonekane wa pekee; yeye mwenyewe ndiye Hekalu hai ambamo Mungu na wanadamu wanakutana (Yn 2:19–21). Tofauti na Gideoni, kifo chake hakikufuatiwa na taifa kurudi dhambini, bali na Agano Jipya na kumiminiwa kwa Roho Mtakatifu anayeliandika sheria moyoni (Yer 31:31–34; Ebr 8:6–13). Waamuzi 8, kwa hiyo, inatufundisha kushukuru kwa ukombozi wa muda alioleta Gideoni na wakati huohuo kutokuchanganya wokovu huo wa muda na kazi ya mwisho ya Mfalme wetu. Inatutazamisha zaidi ya Yerubaali, kwenda kwa Mfalme aliyesulubiwa na kufufuka, ambaye uongozi wake una nguvu na pia ni safi. 5.0 Mazoezi ya Kiroho — Kumfuata Kristo Kati ya Vivuli vya Gideoni Hadithi ya Gideoni baada ya ushindi inatualika kwenye mazoezi kadhaa ya kimatendo: Mazoezi ya Unyenyekevu Baada ya Ushindi:  Baada ya mafanikio—huduma iliyoenda vizuri, kazi iliyokamilika, mgogoro uliotatulika—chukua muda kumtaja Mungu kwa sauti kama chanzo cha neema. Omba, “Bwana, asante kwa ulichofanya. Ulinde moyo wangu nisiuite ushindi huu kazi ya mkono wangu.” Waza pia jinsi ya kuwatambua wengine kama Gideoni alivyowaheshimu Efraimu (8:2–3). Uchunguzi wa Chuki Iliyofichwa:  Leta mbele za Mungu maeneo ambayo, kama Gideoni kwa Sukothi na Penieli, umejiona umetelekezwa na waliozuilia mkate wao. Taja maumivu hayo kwa uwazi. Uliza, “Natafuta haki ya kweli, au ninabeba tamaa ya ‘kuwafundisha somo?” Mwombe Roho akubadilishe hasira za kulipiza kisasi ziwe hatua za hekima na uponyaji. Utambuzi wa "Effodi" za Leo:  Muulize Bwana akufunulie kama kuna “effodi” kwenye maisha yako—kitu kizuri kilichoanza kama zawadi au huduma, sasa kinaanza kuchukua nafasi ya pekee mioyoni: huduma uliyoianzisha, cheo, utamaduni au mafanikio. Omba, “Yesu, rudi kuwa kitovu tena. Mahali ambapo zawadi nimeifanya sanamu, niongoze kutubu na kupangilia upya vipaumbele vyangu.” Sala ya Urithi:  Tafakari aina ya urithi wa kiroho unaotamani kuwaachia watoto, kanisa au jumuiya yako. Gideoni aliacha baraka na pia majeraha. Omba, “Bwana, yale mema unayotenda kupitia kwangu yaishi zaidi ya mimi. Zuia na upunguze madhara ambayo udhaifu wangu unaweza kuleta. Na baada yangu, wainue watu watakao kuwa waaminifu kwako zaidi yangu.” 6.0 Maswali ya Kutafakari Unajiona wapi ndani ya matokeo ya ushindi wa Gideoni—katika hekima yake ya kujibu Efraimu, katika uchovu wa kuvuka Yordani, au katika vishawishi vya kujenga kitu kinachoonekana cha kifahari baada ya ushindi? Umewahi kuumizwa na "Sukothi na Penieli"—ndugu waliokataa kukusaidia wakati ulipohitaji sana? Mungu anakualika uwekeje maumivu hayo mbele zake? Ni kitu gani leo kwenye maisha yako au katika kanisa lenu kinaweza kufanya kazi kama "effodi"—kitu kilichoanza kama wazo jema ila sasa kinaanza kuchukua nafasi ya Kristo kama kitovu? Hadithi ya Gideoni ilivyo na ujasiri na pia mapengo inakusaidiaje kuangalia upya uhusiano wako na viongozi wa kiroho? Inakufundisha nini kuhusu jinsi ya kuwaombea na kuwasaidia? Sura hii inakutiaje shauku ya kumtazama Kiongozi ambaye anaweza kutumia nguvu bila kupotoshwa, na ambaye kifo chake hakileti kurudi nyuma, bali upya wa maisha? 7.0 Sala na Baraka Sala: Mungu mwaminifu, uliyemtumia Gideoni pamoja na hofu yake, na hukuwatelekeza Israeli hata walipokusahau, tunakuja mbele zako tukiwa na mioyo iliyo na mchanganyiko na ushindi ulio na udhaifu. Pale tumeshikilia mafanikio kama yetu, utusamehe. Pale ambapo majeraha yetu yametutoa katika njia ya haki, utuponye na kuturekebisha. Fichua "effodi" tulizojitengenezea, na uturudishe kwenye ibada iliyo katikati ya Yesu, Kuhani na Mfalme wetu wa kweli. Tufundishe kuongoza na kutii kwa namna inayoonyesha rehema yako, haki yako, na unyenyekevu wako. Kupitia Kristo Bwana wetu. Amina. Baraka: Na Bwana aijuaye vita unayopigana na pia mawazo ya moyo wako, akulinde usitegemee mkono wako mwenyewe. Akuepushe na mitego ya kisasi na mvuto wa utukufu wa "effodi." Na neema ya Mfalme wa kweli, Yesu Kristo, isimamishe hatua zako, isafishe matamanio yako, na ikuweke imara mpaka siku ile ambayo kila ushindi dhaifu utakusanywa ndani ya utawala wake mkamilifu. Amina. 8.0 Marejeo ya Wanazuoni (baadhi) Daniel I. Block, Judges, Ruth . The New American Commentary, Vol. 6. Nashville, TN: Broadman & Holman Publishers, 1999. Barry G. Webb, The Book of Judges . The New International Commentary on the Old Testament. Grand Rapids, MI: William B. Eerdmans Publishing Company, 2012. Dale Ralph Davis, Such a Great Salvation: Expositions of the Book of Judges . Great Britain: Christian Focus, 2000. Ifuatayo:  Waamuzi 9 — Abimeleki: Mfalme Mwiba na Gharama ya Tamaa ya Uongozi.

Motto/Msemo: “Siku hizo hapakuwa na mfalme katika Israeli; kila mtu alifanya vilivyokuwa vema machoni pake.” 1.0 Utangulizi — Wakati Kidogo Kinapokuwa Ndio Nguvu Mikononi mwa Mungu Waamuzi 7 ni kama darasa la Mungu la kupunguza kwa utakatifu. Mungu anapunguza jeshi kutoka watu elfu thelathini na mbili mpaka mia tatu tu, ili Israeli wajue wazi kwamba ushindi ni wake, si wao (7:2–8). Hofu inatajwa, inachunguzwa, na wanaoogopa wanaruhusiwa kurudi nyumbani. Usiku wa maneno ya siri—ndoto ya mkate wa shayiri—unamtia moyo kiongozi anayetingishwa (7:9–15). Kisha mitungi inavunjika, mienge inawaka, tarumbeta zinapigwa, na vurugu zinageuza upanga wa adui juu yake mwenyewe (7:16–22). Sura hii inaendeleza somo lililoanza katika Waamuzi 6. Yule Mungu aliyemkuta Gideoni kwenye shinikizo la divai na kwenye madhabahu ya nyumbani, sasa anamkuta uwanjani vitani. Swali ni lile lile: Nguvu ya nani itaamua matokeo? Israeli wanatamani idadi kubwa, silaha nyingi na usalama unaoonekana kwa macho. Bwana anasisitiza udhaifu, imani na utii. Mia tatu wa Gideoni si “kikosi maalum” cha kijeshi. Ni mfano hai: Mungu anapokuwa ndiye mwokozi, hata kundi dogo na dhaifu linaweza kuwa tarumbeta ya nguvu yake. 2.0 Historia na Muktadha wa Kimaandishi Waamuzi 7 iko katikati ya mzunguko wa Gideoni (Waam 6–8). Sura ya 6 ilionyesha mwito wa Gideoni, hofu yake, na hatua ya kwanza ya matengenezo nyumbani. Sura ya 7 inahamisha tukio hadi Bonde la Yezreeli, ambako Midiani, Amaleki na watu wa mashariki wamejikusanya “wengi kama nzige” (7:12). Simulizi linaenda katika hatua tatu kuu: Kupunguzwa kwa jeshi  (7:1–8) Kutia moyo kupitia ndoto  (7:9–15) Ushindi usio wa kawaida  (7:16–25) Kwa mtazamo wa uandishi, sura hii imejaa vituko. “Shujaa wa vita” wa sura ya 6 bado anahitaji kutiwa moyo kwa kusikia mazungumzo ya askari wa adui kuhusu ndoto. Mungu anayeweza kuishinda Midiani kwa kutumia watu mia tatu angeweza kufanya hivyo bila hata mmoja—lakini anachagua kuhusisha watu wenye hofu katika kazi yake. Kwa mtazamo wa kiroho, mstari unaosisitizwa ni huu: “Ili kwamba Israeli wasijijisifu juu yangu, wakisema, Mkono wangu mwenyewe ndiyo uliyoniokoa” (7:2). 3.0 Maelezo ya Kimaandiko na Kiroho 3.1 7:1–8 — Kuchuja Hofu na Kupunguza Nguvu Zinazoonekana Gideoni (sasa pia anaitwa Yerubaali) na watu wake wanapiga kambi penye chemchemi ya Harodi, na kambi ya Midiani iko bondeni chini yao (7:1). Kwa macho ya kibinadamu namba zinatisha, lakini Bwana anasema kinyume na tunachotarajia: “Watu walio pamoja nawe ni wengi sana hata niwatie Wamidiani mikononi mwao” (7:2). Mungu anaagiza upunguzaji wa kwanza wa jeshi. Yeyote aliye na hofu na kutetemeka anarudi nyumbani (7:3). Watu elfu ishirini na mbili wanarudi; elfu kumi wanabaki. Hofu haifichwi, inaachiliwa. Katika upunguzaji wa pili, Mungu anatumia namna watu wanavyo kunywa maji mtoni kama kipimo (7:4–7). Biblia haisemi waliopiga magoti kunywa ni waoga au waliolamba maji ndio mashujaa; hoja ni kwamba Mungu anachagua kundi dogo—mia tatu—na anawaita wengine warudi, pamoja na vyakula vyao na tarumbeta zao (7:8). Kadiri namba zinavyopungua, ndivyo nguvu ya Mungu inavyoonekana zaidi. Ujumbe wa Kichungaji:  Wakati mwingine Mungu mwenyewe anapunguza vile tunavyotegemea ili imani yetu itoke kwa yeye asiye na mwisho, si kwa vitu tunavyoweza kuhesabu. Kwanza anachuja hofu, halafu anachuja kujitegemea. 3.2 7:9–15 — Mkate wa Shayiri Usiku: Mungu Akimtia Moyo Kiongozi Aliye na Hofu Usiku ule, Bwana anamwambia Gideoni tena: “Ondoka, ushuke kambini; maana nimeitia mikononi mwako” (7:9). Anajua jinsi moyo wa Gideoni ulivyo, kwa hiyo mara moja anaongeza: “Lakini ukiogopa kushuka, shuka wewe na mtumishi wako Puraha mpaka mwisho wa askari” (7:10). Amri ya Mungu inakuja pamoja na huruma yake. Hadai kwamba Gideoni hana hofu; anampa nafasi ndani ya udhaifu wake. Gideoni na Pura wanateremka taratibu mpaka pembezoni mwa kambi ya adui. Wanasikia askari wawili wa Midiani wakiongea. Mmoja anasimulia ndoto: mkate wa shayiri unajikokota uking’oka na kuingia kambini, unagonga hema, nalo linaporomoka chini (7:13). Mkate wa shayiri ni chakula cha maskini; ni picha ya kitu kidogo, kisicho na mvuto. Askari wa pili anatafsiri ndoto: “Hiki si kitu kingine ila ni upanga wa Gideoni… Mungu amewatia Midiani na kambi yote mikononi mwake” (7:14). Gideoni anaposikia ndoto na tafsiri yake, anatambua sauti ya Mungu ndani ya midomo ya adui. Anasujudu na kuabudu (7:15). Ndiyo namna ndoto inavyofanya kazi yake. Anarudi kambini na kuwaambia watu wake kwa sauti mpya ya ujasiri: “Ondokeni; kwa kuwa Bwana amewatia mikononi mwenu jeshi la Midiani” (7:15). Ujumbe wa Kichungaji:  Wakati mwingine Mungu anatutia nguvu kwa kuturuhusu “kusikia” kile anachofanya upande wa pili. Mkate mdogo wa shayiri—neno dogo, ushuhuda mdogo, au tukio la kawaida—unaweza kubadilisha hadithi iliyomo ndani yako kutoka hofu kwenda sifa. 3.3 7:16–22 — Mitungi, Mienge na Tarumbeta: Mkakati wa Mshangao Mtakatifu Gideoni anagawanya wale mia tatu katika makundi matatu. Kila mmoja anapewa tarumbeta, mtungi tupu na mwenge uliowashwa uliowekwa ndani ya mtungi (7:16). Huu si mpango wa kawaida wa vita. Wanapaswa kumfuata yeye: watapiga tarumbeta, kuvunja mitungi, kufunua mienge inayowaka, na kupaza sauti, “Upanga wa Bwana na wa Gideoni!” (7:17–18). Katikati ya usiku, muda mfupi baada ya zamu ya walinzi kubadilika—wakati wa kuchanganyikiwa zaidi—makundi haya yanazunguka kambini, yanapiga tarumbeta, yanavunja mitungi, na kupiga kelele (7:19–20). Sauti na mwanga vinaunda picha ya jeshi kubwa sana. Bwana anawavuruga Wamidiani; wanageuziana panga wao kwa wao na kukimbia (7:21–22). Silaha za Israeli hapa ni sauti, mwanga na utii. Mstari wa msisitizo ni kwamba Bwana ndiye anayeleta mshangao na ushindi. Ujumbe wa Kichungaji:  Mikakati ya Mungu mara nyingi inaonekana kama upumbavu kabla hatujaona hekima iliyo ndani yake. Anapenda kufanya kazi kupitia mitungi dhaifu na moto uliowashwa ili tujue ni nani aliyeshinda vita kweli. 3.4 7:23–25 — Mfuatano wa Ushindi na Hadithi Kubwa Zaidi Mshtuko wa shambulio la usiku unafungua mlango wa ushindi mpana zaidi. Watu wa Naftali, Asheri na Manase wanaitwa wawafuatie Midiani (7:23). Gideoni pia anawatuma wajumbe katika nchi yote ya Efraimu, akiwataka wafunge vivuko vya Yordani ili kuzuia adui njia ya kukimbia (7:24). Watu wa Efraimu wanakamata na kuwaua wakuu wawili wa Midiani, Orebu na Zeebu (7:25). Ni pigo kubwa kwa nguvu za Midiani, na pia maandalizi ya mvutano utakaoonekana sura inayofuata (8:1–3). Sura inamalizika kwa hisia ya ushindi, lakini hadithi haijaisha. Mbegu za mgogoro wa baadaye tayari ziko wazi. Haohao walioitwa kusaidia sasa wataanza kuuliza, “Kwa nini hukutuita mwanzo?” (8:1). Ushindi hauondoi haja ya unyenyekevu na hekima baada ya vita. Ujumbe wa Kichungaji:  Wakati wa ujio wa ushindi mara nyingi huambatana na majaribu mapya. Baada ya mitungi kuvunjika na adui kutawanyika, bado tunahitaji neema ya kushughulikia mafanikio bila kuingia kwenye majivuno na ushindani. 4.0 Theolojia ya Kimaandiko — Nguvu Katika Udhaifu na Mungu Apiganaye kwa Ajili ya Watu Wake Waamuzi 7 iko kwenye msururu wa hadithi nyingi ambapo Mungu anaokoa kupitia udhaifu wa mwanadamu. Israeli walivuka Bahari ya Shamu bila silaha za kivita, bali kwa fimbo ya Musa na upepo wa Mungu (Kut 14). Yonathani na mbebaji silaha wake walipanda mwamba kukabili kituo cha Wafilisti wakiwa na kauli moja rahisi: “Hakuna chochote kinachoweza kumzuia Bwana kuokoa kwa wengi au kwa wachache” (1 Sam 14:6). Agano Jipya linatupa kilele cha kielelezo hiki: msalaba. Kristo aliyesulubiwa ni “nguvu ya Mungu na hekima ya Mungu” (1 Kor 1:18–25). Wale mia tatu waliokuwa na mitungi, mienge na tarumbeta wanatutangulia kama picha ya kanisa—mitungi ya udongo iliyo dhaifu inayobeba nuru ya Kristo na sauti ya Injili yake (2 Kor 4:5–7). Kelele yao, “Upanga wa Bwana na wa Gideoni!” inatukumbusha kwamba Mungu mara nyingi hufanya kazi kupitia viongozi wa kibinadamu, lakini upanga halisi ni wake. Katika simulizi kubwa la Biblia, Waamuzi 7 inatupeleka mbali zaidi ya Midiani, kwenda hata kwa Mkombozi wa kweli atakayeshinda dhambi, mauti na nguvu za giza kupitia kile kinachoonekana kama kushindwa, halafu ufufuo wenye nguvu. 5.0 Mazoezi ya Kiroho — Kujifunza Kuishi Kama Mmoja wa Mia Tatu Zoëzi Takatifu la Kupunguza:  Muulize Bwana kama kuna eneo analokuita uache kutegemea “idadi” na nguvu zinazoonekana—bajeti, idadi ya watu, vyeti, sifa. Omba, “Bwana, punguza yale ninayotegemea, ili nikutegemee wewe zaidi.” Kusikiliza Mkate wa Shayiri:  Chukua muda angalau mara moja wiki hii kusikiliza kwa makini—kupitia Maandiko, rafiki mwaminifu, au kimya mbele za Mungu. Mwombe akupatie “mkate wa shayiri” mmoja wa moyo—neno, aya, picha ndogo—litakalobadili namna unavyoangalia hofu yako. Utii wa Mitungi na Mienge:  Tambua eneo moja ambalo Mungu anakuita katika utii unaoonekana duni au wa ajabu machoni pa watu. Liweke mikononi mwake kama mtungi na mwenge wako. Mwombe atumie udhaifu huo kuleta nuru yake. 6.0 Maswali ya Kutafakari Ni wapi kwenye maisha yako unajihisi “umepunguzwa” au kupitwa na nguvu za wengine? Waamuzi 7 inakusaidiaje kufikiri upya maana ya kuwa na “kutosha”? Kama Mungu angepunguza rasilimali zako katika eneo fulani, hiyo ingekusaidiaje usijisifu kwamba “mkono wangu mwenyewe ndio ulionisaidia”? Ni matukio gani ya karibuni unaweza kuyaona kama “mikate ya shayiri”—vitu vidogo vya faraja ambavyo vilikuja kwa wakati? Je, kuna hatua ya utii mbele yako sasa inayofana na kwenda vitani na mitungi na tarumbeta? Kuwa mwaminifu kwa hiyo hatua kungeonekana vipi? 7.0 Sala na Baraka Sala: Mungu wa wachache na wa wengi, wewe hauogopi udogo wetu. Asante kwa sababu ulipunguza jeshi la Gideoni sio ili kuwafedhehesha watu wako, bali ili kuulinda moyo wao dhidi ya kiburi. Pale tunaposhikilia idadi, fedha na nguvu zinazoonekana, legeza mkono wetu. Tufungulie masikio tusikie maneno yako ya kututia moyo, na macho tuone “mikate ya shayiri” unayotutumia. Tujalie ujasiri wa kutii hata wakati mkakati wako unaonekana wa ajabu. Fanya maisha yetu yawe mitungi inayobeba nuru yako na tarumbeta zinazotangaza sifa zako. Kupitia Yesu Kristo, Mkombozi wetu wa kweli. Amina. Baraka: Na Bwana aliyeshinda vita kwa kutumia watu mia tatu, mitungi, mienge na tarumbeta, afundishe moyo wako kuamini nguvu yake katikati ya udhaifu wako. Akutulize usiku, azizunguke hofu zako kwa uwepo wake, na akutumie kama alama hai inayoonyesha kwamba wokovu ni wa Bwana. Amina. 8.0 Marejeo ya Wanazuoni (baadhi) Daniel I. Block, Judges, Ruth . The New American Commentary, Vol. 6. Nashville, TN: Broadman & Holman Publishers, 1999. Barry G. Webb, The Book of Judges . The New International Commentary on the Old Testament. Grand Rapids, MI: William B. Eerdmans Publishing Company, 2012. Dale Ralph Davis, Such a Great Salvation: Expositions of the Book of Judges . Great Britain: Christian Focus, 2000. Ifuatayo:  Waamuzi 8 — Matokeo ya Ushindi wa Gideoni: Ushindi Mnyeti, Uongozi Uliojaribiwa, na Mvuto wa Utukufu wa Effodi.

Msemo/Motto: “Siku hizo hapakuwa na mfalme katika Israeli; kila mtu alifanya vilivyokuwa vema machoni pake.” 1.0 Utangulizi — Wakati Hofu Inajificha Kwenye Shinikizo la Divai Waamuzi 6 inaanza na mashamba yaliyoporwa na maadui na watu wa Mungu wakijificha pangoni na mashimo ya milima (6:1–6). Wamidiani wanavamia kama nzige, wakila kila walichopanda. Nchi ya ahadi inaonekana kama shamba lililoliwa na wadudu; watu wa agano wanaishi kama wakimbizi ndani ya urithi wao. Katikati ya njaa na hofu, Bwana anatenda mambo mawili. Kwanza, anamleta nabii aseme ukweli (6:7–10): anakumbusha alivyowapandisha kutoka Misri na kuwapa nchi, kisha anasema, “Lakini hamkuitii sauti yangu.” Halafu anamtembelea kijana anayejificha kwenye shinikizo la divai na kumwita kwa jina kubwa—“Shujaa wa vita” (6:11–12). Hapo ndipo shule ya Mungu ya ujasiri inaanzia: usiku, nyumbani, pembeni ya madhabahu mpya iitwayo Yahweh‑Shalom —“Bwana ni Amani.” Hadithi ya Gideoni si tu ushindi dhidi ya Midiani, bali ni simulizi ya Mungu asiyeacha watu wake hata wanapomuacha. Ni safari ya polepole ya imani dhaifu, maswali mazito, na utii wa usiku; safari ya mtu mdogo anayejificha kwanza kwenye shimo, lakini anayefundishwa hatua kwa hatua kutembea katika wito wa Mungu. 2.0 Historia na Muktadha wa Kimaandishi Waamuzi 6–8 inaunda “mzunguko wa Gideoni,” simulizi ndefu zaidi katika kitabu. Inaanza na mwito wa faragha (6:11–24), inafika kileleni katika ushindi wa hadharani dhidi ya Midiani (sura 7), na kuishia katika hadithi ya huzuni kuhusu effodi (vazi maalum la kikuhani la ibada) na nyumba ya Gideoni (8:22–35). Tunamwona akibadilika kutoka mkulima mwenye woga hadi kiongozi aliyevikwa Roho, kisha kuwa mtu ambaye chombo chake cha ibada kinakuwa mtego kwa Israeli (8:27). 2.1 Fremu ya Kumbukumbu la Torati: Laana Kwenye Mashamba Mistari ya kwanza (6:1–6) inaleta sauti ya Kumbukumbu la Torati 28. Israeli wameshushwa sana, mazao yao yanaliwa, mifugo yao inaharibiwa, na wageni wanakula jasho lao (taz. Kum 28:30–31, 38–42). Wamidiani ni zaidi ya jirani mwenye nguvu; ni fimbo ya adhabu ya Mungu kwa sababu ya agano lililovunjwa. 2.2 Nabii Kabla ya Hakimu: Shitaka la Agano Israeli wanapolia, Mungu hatumi mara moja shujaa, bali nabii (6:7–10). Anasimulia neema ya zamani: “Naliwapandisha kutoka Misri… naliwaokoa… naliwaondoa waliowakandamiza, nikawapa ninyi nchi yao.” Aliwapa amri: “Mimi ndimi Bwana, Mungu wenu; msiwaogope miungu ya Waamori.” Kisha anasema kwa uwazi: “Lakini hamkuitii sauti yangu.” Huu ni kama ushahidi wa kesi ya agano: matatizo yao yanatokana na moyo uliokengeuka, si tu nguvu ya Midiani. 2.3 Nafasi ya Gideoni Ndani ya Kitabu Gideoni yuko katikati ya Waamuzi, na hadithi yake inaonyesha mteremko wa kiroho wa Israeli. Mwanzoni, waamuzi kama Othnieli na Debora wanaonekana waaminifu zaidi (taz. Wam 3:7–11; sura 4–5). Kwa Gideoni tunaona ujasiri na pia udhaifu (Wam 6–8). Baadaye, Simson na hadithi za mwisho zinaonyesha taifa lililofanana kabisa na Wakanaani (taz. Wam 13–16; 17–21). Gideoni anaonyesha jinsi Mungu anavyowatumia watu wasio wakamilifu kwa neema yake, lakini pia anatukumbusha kwamba uongozi unaosahau kutubu kwa undani unaweza kuacha nyuma majeraha makubwa kwa wengine (8:33–35). 3.0 Maelezo ya Kimaandiko na Kiroho 3.1 6:1–6 — Pigo la Midiani: Mashamba Matupu, Watu Waliojificha Israeli wanafanya maovu machoni pa Bwana; Bwana anawatia mikononi mwa Midiani kwa miaka saba (6:1). Wamidiani na washirika wao wanaingia “kama nzige,” wakiwa na ngamia wengi na majeshi yasiyohesabika (6:5). Hawaikalii nchi kama watawala wa kudumu; wanakuja wakati wa mavuno na kula kila kitu. Watu wanaishi kwenye mapango wakijaribu kujiokoa (6:2, 6). Kumbukumbu la Torati lilishaonya kwamba wakimsahau Bwana, watu wa mataifa watakula mazao yao na mifugo yao; sasa onyo hilo linatimia (taz. Kum 28). Matatizo yao ni halisi, lakini pia yana chanzo cha kiroho. Ujumbe wa Kichungaji:  Wakati hofu inakufanya ujifiche, usifunge kinywa. Kilio cha kweli ni mwanzo wa ukombozi. Usiogope kumwambia Mungu, “Ninaogopa, nimechoka, sina nguvu.” 3.2 6:7–10 — Nabii Kabla ya Ukombozi “Watu wa Israeli walipomlilia Bwana… Bwana akamtuma nabii” (6:7–8). Mioyo yetu ingependa mstari usomeke, “Bwana akamwinua mwokozi,” lakini kabla ya wokovu Mungu kwanza anatuma neno. Nabii anakumbusha: Mungu aliwatoa Misri, aliwakomboa, aliwapa nchi (6:8–9). Kisha anawakumbusha agizo alilowapatia: “Msiwaogope miungu ya Waamori” (6:10). Halafu hukumu: “Lakini hamkuitii sauti yangu.” Ujumbe huu unafungua macho: kilio chao ni cha maumivu, lakini Mungu anaangazia mizizi—mioyo iliyogeuka. Ukombozi wa kweli si kubadilisha mazingira tu; ni kuwarudisha watu kwenye usikivu wa agano. Ujumbe wa Kichungaji:  Omba msaada, na omba pia ukweli. Usitaka tu maumivu yaondoke; taka pia mizizi ya tatizo iguswe. 3.3 6:11–24 — “Bwana Yu Pamoja Nawe”: Mwito na Yahweh‑Shalom Gideoni anapepeta nafaka kwa siri ndani ya shinikizo la divai (6:11). Anaficha chakula mbali na Midiani. Hapo Malaika wa Bwana anamwambia: “Bwana yu pamoja nawe, shujaa wa vita” (6:12). Ni maneno ya ajabu kwa mtu aliyejificha. Badala ya kusema “Amina,” Gideoni anauliza: Ikiwa Bwana yu pamoja nasi, kwa nini mambo haya yametupata? Iko wapi miujiza tulizosimuliwa? Je, Bwana hajatuacha?  (6:13). Anakumbuka historia ya wokovu lakini anaona sasa kama utelekezaji wa Mungu. Bwana hamjibu kwa mabishano, bali kwa mwito: “Enenda kwa nguvu zako hizi ukawaokoe Israeli… si mimi nikutumiaye?” (6:14). Gideoni anajiona mdogo: “Kabila langu ni dhaifu… nami ni mdogo katika nyumba ya baba yangu” (6:15). Mungu anasema: “Lakini mimi nitakuwa pamoja nawe” (6:16). Huo ndiyo moyo wa mwito: si uwezo wa Gideoni, bali uwepo wa Mungu. Anapoomba ishara, malaika anagusa sadaka, na moto unatoka kwenye mwamba (6:19–21). Gideoni anaogopa kufa, lakini Mungu anasema, “Amani iwe nawe, usiogope; hutakufa” (6:22–23). Gideoni anajenga madhabahu na kuiita Yahweh‑Shalom —“Bwana ni Amani” (6:24). Ujumbe wa Kichungaji:  Mungu hutupata kwenye mashimo yetu na kutuita kwa majina ya kesho. Amani si kukosekana kwa vita, bali ni neno la Mungu: “Nitakuwa pamoja nawe,” hata tunapoingia vitani. 3.4 6:25–32 — Kubomoa Baali Usiku: Matengenezo Huanzia Nyumbani Usiku uleule Bwana anamwagiza Gideoni abomoe madhabahu ya Baali ya baba yake, akate mnara wa Ashera, na ajenge madhabahu mpya ya Bwana hapo hapo (6:25–26). Ukombozi unaanza si kwa kushambulia Midiani, bali kwa kuangusha sanamu za nyumbani. Gideoni anatiii, lakini usiku, “kwa sababu aliwaogopa watu wa nyumba ya baba yake, na watu wa mji” (6:27). Asubuhi, mji unatamani kumuua, lakini Yoashi anasema kwa hekima: “Je, utamtetea Baali?… Kama yeye ni mungu, na ajitetee mwenyewe” (6:31). Gideoni anaitwa Yerubaali —“Baali na agombane naye” (6:32). Ujumbe wa Kichungaji:  Mara nyingi vita ya kwanza si kazini au kanisani, bali kwenye ua wa nyumbani: namna tunavyotumia mali, muda, na hadhi. Ujasiri wa hadharani huzaliwa kwenye utii wa sirini. 3.5 6:33–35 — Roho Anamvika Gideoni Baada ya madhabahu, sasa ni vita. Midiani, Amaleki na “watu wa mashariki” wanakusanyika kwenye bonde la Yezreeli (6:33). Ndipo tunasoma: “Roho wa Bwana akaja juu yake Gideoni” (6:34). Ni kama Roho anamvaa kama vazi. Anapiga baragumu, jamaa zake na makabila ya jirani wanakusanyika (6:34–35). Nguvu ya Gideoni sasa haitoki kwa tabia yake, bali kwa uwepo wa Roho. Huyu ni yeye yule yule aliyekuwa akijificha, sasa anaita wengine waungane naye. Ujumbe wa Kichungaji:  Hutakiwi kuwa shujaa asiyekuwa na hofu; unahitaji Roho wa Mungu. Mwombe afunike  maisha yako na kutumia sauti yako kwa utukufu wake. 3.6 6:36–40 — Ngozi ya Kondoo: Uvumilivu wa Mungu Kwa Moyo Unaotetemeka Pamoja na kuwa amevikwa Roho na jeshi limekusanyika, Gideoni bado anaomba ishara. Anaweka ngozi ya kondoo na kuomba umande uwe juu yake pekee, kisha tena aomba kinyume chake (6:36–40). Mungu anajibu mara zote mbili. Hadithi haituambi hii ndiyo njia bora ya kujua mapenzi ya Mungu. Inaonyesha moyo unaotetemeka ambao bado haujashika kikamilifu neno la Mungu. Hata hivyo, tunaona uvumilivu wa ajabu wa Mungu: anamvumilia Gideoni, anamchukua hatua kwa hatua, hadi imani yake ikue. Ujumbe wa Kichungaji:  Kama umejielekeza sana kwenye “ishara,” muombe Bwana akusaidie kutegemea zaidi Neno lake. Rehema yake ni kweli, lakini Neno lake linatosha. 4.0 Theolojia ya Kimaandiko — Udogo, Amani, na Kuvikwa Roho Gideoni anasimama pamoja na Musa, Yeremia na Mariamu miongoni mwa wale waliokuwa na hoja mbele ya Mungu: “Mimi ni mdogo, mimi siwezi”  (taz. Kut 3:11; 4:10–13; Yer 1:6; Lk 1:34). Karibu katika kila kisa, Mungu anajibu kwa maneno yale yale: “Nitakuwa pamoja nawe.” Hapo ndipo siri ya huduma ya kibiblia ilipo. Madhabahu Yahweh‑Shalom  inatuongoza kwa Masihi. Isaya anatangaza “Mfalme wa Amani” (Isa 9:6–7); Yesu anafanya amani kwa damu ya msalaba wake (Kol 1:20), akivunja kuta za uhasama (Efe 2:14–17). Amani tunayohitaji si hali tulivu tu, bali ni kuishi chini ya utawala wa Mfalme wa msalaba. Roho kumvaa Gideoni ni picha ya Pentekoste. Yesu anasema wanafunzi wasubiri “hata watakapo vikwa uwezo utokao juu” (Lk 24:49). Siku ya Pentekoste, Roho anashuka, watu wa kawaida wanajazwa ujasiri, na kanisa linazaliwa. Kama tarumbeta ya Gideoni ilivyoyaita makabila, ndivyo sauti ya Injili inavyowaita watu wa kila taifa. Wakati huohuo, mwisho wa Gideoni unatukumbusha mipaka ya viongozi wanaodumu katika dhambi zao: effodi yake inakuwa mtego wa sanamu (8:27), na baada ya kifo chake, Israeli wanarudi kwa miungu ya Kaanani (8:33–35). Hivyo kisa hiki kinatupa kushukuru kwa kile ambacho Mungu anaweza kufanya kupitia watu dhaifu, na pia kujisikia njaa ya Mfalme aliye mwaminifu mpaka mwisho—Yesu Kristo. 5.0 Mazoezi ya Kiroho — Kujifunza Ujasiri Katika Shule ya Usiku Safari ya Gideoni inatualika katika mazoezi rahisi ya kila siku: Ukaguzi wa Madhabahu:  Pitia ratiba, matumizi na mahusiano yako. Jiulize: Ni nini hasa ninachokitegemea kunipa usalama na heshima?  Taja “Baali” mmoja, kisha chukua hatua moja ndogo ya vitendo kumbomoa—kwa mfano, kukiri dhambi, kubadilisha tabia ya siri, au kuanza desturi ndogo ya ibada nyumbani. Sala ya Kuvikwa Roho:  Asubuhi sema, “Roho Mtakatifu, nivae leo. Vaa maisha yangu.” Angalia siku yako kwa macho haya: ni wapi unaweza kuchukua hatua ndogo ya ujasiri—neno la faraja, msamaha, au msimamo wa haki. Kutoka Ngozi ya Kondoo Mpaka Neno:  Badala ya kutafuta ishara kila wakati, chagua amri moja iliyo wazi katika Maandiko—kama kusamehe, kutoa, au kutafuta maridhiano. Itende kwa imani, kisha tafakari jinsi ulivyosikia Mungu akiwa pamoja nawe. 6.0 Maswali ya Kutafakari Ni wapi kwenye maisha yako unajikuta “ukipepeta nafaka kwenye shinikizo la divai”—ukijaribu kulinda kile kidogo ulicho nacho kwa hofu? Maneno “Bwana yu pamoja nawe” yanakugusa wapi hapo? Unapolia mbele za Mungu, unaomba aangazie mizizi ya tatizo, sio tu kuondoa maumivu ya juu juu? Ni “utti wa usiku” upi mmoja Bwana anakuita uchukue—hatua ya siri ya utii itakayofungua mlango wa ujasiri wa kesho? Uongozi wako nyumbani, kazini au kanisani ungebadilikaje kama ungeamini kwa dhati kwamba Roho Mtakatifu anaweza “kuvaa” maisha yako kama alivyo mvaa Gideoni? 7.0 Sala na Baraka Sala: Mungu wa amani na uweza, kutana nasi katika mashimo yetu na maficho yetu. Tuvute kutoka kwenye mapango  ya hofu, utukumbushe kile ulichowahi kututendea, na utuambie tena, “Nitakuwa pamoja nanyi.” Tupe kubomoa sanamu za nyumbani, kujenga upya madhabahu yako mioyoni mwetu, na utuvae kwa Roho wako. Geuza ishara zetu za hofu ziwe ujasiri wa kutii Neno lako. Kupitia Yesu Kristo, Mkombozi wetu wa kweli na Mfalme wa Amani. Amina. Baraka: Na Bwana aliyemwita Gideoni kutoka shinikizo la divai na kumvika Roho, na akuite pia kutoka maficho yako. Aifanye mikono imara, akulinde kwa amani yake, na akupe ujasiri wa kutenda mapenzi yake katika hofu za kila siku. Amani yake ikusindikize, sasa na siku zote. Amina. 8.0 Marejeo ya Wanazuoni Daniel I. Block, Judges, Ruth . The New American Commentary, Vol. 6. Nashville, TN: Broadman & Holman Publishers, 1999. Barry G. Webb, The Book of Judges . The New International Commentary on the Old Testament. Grand Rapids, MI: William B. Eerdmans Publishing Company, 2012. Dale Ralph Davis, Such a Great Salvation: Expositions of the Book of Judges . Great Britain: Christian Focus, 2000. Ifuatayo:  Waamuzi 7 — Vikosi Mia Tatu vya Gideoni: Udhaifu Kama Mkakati na Nguvu ya Bwana.

Motto/Kinukuu: “Siku zile hapakuwa na mfalme katika Israeli; kila mtu alifanya lililo haki machoni pake.” Wimbo wa Ushindi: Wimbo wa Mbinguni unaunda utii unaofuata. 1.0 Utangulizi — Wakati Mashairi Yanageuka Uwanja wa Vita Waamuzi 5 ni ushindi unaoimbwa hadharani—historia inageuka ibada, na kumbukumbu inafungwa kwa wimbo. Baada ya taarifa za uwanjani mwa vita za sura ya 4, Roho anawapa watu wimbo ili wasisahau nani alishinda na jinsi alivyo shinda (5:1). Hapa tunaona namna Maandiko yanavyotufundisha kusherehekea kwa hekima: kutaja tendo la Mungu, kuwaheshimu viongozi waliokuwa tayari, kufichua uvivu, na kuonyesha vita kama vya mbinguni. Watu wanapoimba, ujasiri huamka kwa utii unaofuata. 2.0 Historia na Muundo wa Kimaandishi Wimbo wa Debora ni miongoni mwa nyimbo kongwe za ushindi katika Kiebrania, na umeunganishwa makusudi na masimulizi ya sura ya 4 (Block 1999; Webb 2012). Shairi hili linaangazia tukio lilelile kwa macho ya theolojia na sifa: theofania ya Bwana akitoka kusini (5:4–5), kuvunjika kwa maisha ya kijijini kabla ya vita (5:6–8), orodha ya makabila waliotoka na waliobaki (5:9–18), ushindi wa kiulimwengu kwenye Kishoni (5:19–21), laana ya Merozi (5:23), baraka ya Yaeli (5:24–27), na dirisha la mama yake Sisera (5:28–30), kisha hitimisho la maombi—wampendao Mungu wawe kama jua linapochomoza (5:31). Sura ya 5 si nyongeza; ni tafsiri ya ki-theolojia ya sura ya 4. 3.0 Maoni ya Kimaandiko na Kiroho 3.1 5:1–5 — Imbeni! Bwana Anasonga Kutoka Kusini Debora na Baraka wanaanza: “Viongozi walipoongoza, watu walipojitolea—mhimizeni Bwana!” (5:2, 9). Kisha sura inavuta kamera nyuma kama Sinai: “Ulitoka Seiri… nchi ikatetemeka, mbingu zikamwagika, milima ikatetemeka mbele za Bwana” (5:4–5). Ushindi unatajwa kama mwendo wa Bwana mwenyewe; ujasiri wa Israeli ni wa kweli, lakini unatokana na hatua ya Mungu. Ujumbe wa kichungaji:  Tukikumbuka kuwa Mungu hutangulia, utii wetu hupata unyenyekevu—na moto. 3.2 5:6–8 — Kabla ya Wimbo: Barabara Tupu na Miungu Mipya “Katika siku za Shamgari… njia kuu ziliachwa” (5:6). Maisha ya kijijini yalidorora; wasafiri walijificha; silaha zilipungua; “walichagua miungu mipya,” vita vikabisha langoni (5:7–8). Hivi ndivyo sanamu zinavyofanya: zinapasua jamii na kuacha barabara tupu. Wimbo unataja jeraha ili uponyaji ukumbukwe. Ujumbe wa kichungaji:  Sanamu huahidi udhibiti lakini huleta hofu. Taja ni wapi “barabara zimebaki tupu” katika maisha yako, kisha mwalike Mungu azifungue tena. 3.3 5:9–18 — Orodha ya Mioyo: Nani Alikuja, Nani Alibaki Baraka juu ya waliotoa nafsi zao kwa hiari (5:9)! Efraimu, Benyamini, Makiri (Manase), Zebuluni, na Isakari waliitikia; Naphtali na Zebuluni “waliuhatarisha uhai wao hata kufa” (5:14–18). Lakini Reubeni alibaki kuchunguza moyo wake, Dani akabaki na merikebu, na Asheri akaketi kwenye ghuba—mashairi yanang'ata (5:15–17). Wimbo unaheshimisha ujasiri na kudhalilisha kusita bila chuki, ili vizazi vijavyo wajifunze sura ya upendo chini ya shinikizo (Block 1999; Webb 2012). Ujumbe wa kichungaji:  Upendo hujibu kwa uwepo. Wacha wimbo uulize kwa upole leo: wewe ni wa kabila gani? 3.4 5:19–23 — Vita vya Kishoni: Uumbaji Unaingia Vitani “Wafalme wa Kanaani walipigana Taanaki… karibu na maji ya Megido” (5:19). Lakini “kutoka mbinguni nyota zikapigana… mto Kishoni ukawabeba” (5:20–21). Shairi linaona zaidi ya matope na hofu: mbingu ilipindua uwanja; tufani iligeuza magari kuwa mtego (rej. 4:15). Kisha neno gumu linasikika: “Mlaani Merozi… kwa sababu hawakumsaidia Bwana” (5:23). Kutojitokeza si nafasi salama Mungu anapowakomboa wanyonge (Webb 2012). Ujumbe wa kichungaji:  Mungu anapowatetea walio hatarini, kukataa kumuunga mkono si kutokuwamo upande wowote—ni upinzani. 3.5 5:24–27 — “Amebarikiwa Zaidi”: Uaminifu Shupavu wa Yaeli “Amebarikiwa kuliko wanawake na awe Yaeli” (5:24). Wimbo unataja tendo lake kwa undani wa kushtua: maziwa, blanketi, nyundo, msumari wa hemani, na mtesi anayeanguka (5:25–27). Siyo kigezo cha kisasi, bali ujasiri mahsusi kwa ajili ya wasiojiweza. Zana za nyumbani zinageuka vyombo vya haki (Block 1999; Webb 2012). Ujumbe wa kichungaji:  Toa kwa Mungu zana zilizo mkononi mwako; anaweza kugeuza uaminifu wa kawaida kuwa ukombozi usiotarajiwa. 3.6 5:28–30 — Dirishani: Udanganyifu wa Uonevu Mama yake Sisera anatazama dirishani, akijifariji kwa mawazo ya ngawira: “Si wanagawana mateka na nyara—tumbo moja au mawili kwa kila mtu?” (5:28–30). Mstari huu unatia baridi makusudi. Wimbo unaanika uchumi mchafu wa uonevu na kutufanya tuhisi uzito wa uingiliaji kati wa Mungu. Ujumbe wa kichungaji:  Nyimbo huunda dhamiri. Acha orodha zako za nyimbo zikufundishe kuomboleza uovu, si kuuupamba. 3.7 5:31 — Amina Katika Mwanga wa Jua “Hivi ndivyo adui zako, Ee Bwana, wapoteavyo! Bali wampendao Bwana na wawe kama jua likuchapo kwa nguvu” (5:31). Wimbo unamaliza pale siku inaanzia: mwangani. Ujasiri si msisimko wa muda; ni mwinuko thabiti wa wampendao Mungu. Ujumbe wa kichungaji:  Mwombe Mungu upendo wako uwe kama jua—tulivu, mwaminifu, usioweza kuzuilika. 4.0 Theolojia ya Biblia Nzima — Mungu Mpiganaji, Hekima ya Mama, na Wimbo wa Kanisa Wimbo wa Debora unakusanya nyuzi kutoka udhihirisho wa Sinai hadi tumaini la uumbaji mpya: Yahwe—Mungu Mpiganaji—anapigania wanyonge; uumbaji wenyewe unashuhudia; “mama katika Israeli” anaita makabila kwa imani; na baraka pamoja na laana zinakazia ukingo wa maadili wa historia (Block 1999; Webb 2012). Katika Agano Jipya, kanisa huimba kweli hii kupitia msalaba: mamlaka zinavuliwa silaha, Roho anawafanya wana na binti watabiri, na ujumbe wa Mariamu uchukuliwa na sauti ya Debora kwa wimbo mpya. Ibada ni mapambano; nyimbo ni silaha za kumbukumbu zinazofunza upendo kutenda na si kutegea. 5.0 Mazoezi ya Kiroho — Kuimba Ujasiri Kuwa Mazoea Fanya Kumbukumbu Iimbe:  Wiki hii, unda au chagua ubeti mfupi unaotaja msaada wa Mungu katika pambano lako la sasa. Uimbe kila siku. Taja Kabila Lako:  Andika njia moja elekezi utakayojitokeza mahali Mungu anawaokoa walio hatarini—muda, fedha, au uwepo wako. Takasa Zana Zako:  Tambua chombo au ujuzi wa kawaida unaoutumia kila siku. Ukiweke wakfu kumletea mtu uhuru au amani. 6.0 Maswali ya Kutafakari Ni mstari gani wa Wimbo wa Debora unaogusa woga wako wa sasa moja kwa moja—na kwa nini? Kama sura hii ingetoa “orodha ya mahudhurio” leo, je, ungehesabiwa kati ya waliojitolea, waliosita, au waliofika kuchelewa? Toba au ujasiri ungeonekanaje? Unaona wapi “nyota kupigana” na “mito kupanda” katika hadithi yako—njia za upole ambazo Mungu tayari ameinamisha uwanja? 7.0 Sala na Baraka Sala: Mungu Mpiganaji na Baba Mwaminifu, waja kutoka milima ya kale hadi maumivu ya sasa. Tufundishe kuimba wokovu wako, kujitokeza kwa mioyo ya hiari, na kutoa zana zilizo mikononi mwetu kwa amani yako. Acha upendo wetu uchomoze kama jua na ibada yetu iwe ujasiri kwa wanyonge. Kupitia Yesu Kristo, Mkombozi wetu wa kweli. Amina. Baraka:  Bwana anayezifanya nyota zipiganie haki na alainishe hatua zako, na Roho akujaze moyo wako kwa wimbo unaokutuma. Nenda kwa amani—na kwa ujasiri. Amina. 8.0 Marejeo  Daniel I. Block, Judges, Ruth . The New American Commentary , Juz. 6. Nashville, TN: Broadman & Holman Publishers, 1999. Barry G. Webb, The Book of Judges . The New International Commentary on the Old Testament . Grand Rapids, MI: William B. Eerdmans Publishing Company, 2012. Inayofuata:  Waamuzi 6 — Gideoni: Hofu, Ishara, na Mungu Anayemwita Mdogo.

Motto/Kinukuu: “Siku zile hapakuwa na mfalme katika Israeli; kila mtu alifanya lililo haki machoni pake.” Magari ya chuma yavunjwa na uaminifu wa nabii, 'Ndiyo" tulivu. 1.0 Utangulizi — Mama Anaposimama, Ujasiri Unainuka Waamuzi 4 inaanza chini ya kivuli kirefu cha dhuluma. Miaka ishirini ya magari ya chuma imetisha barabara za Israeli. Mioyo imechoka. Mungu anamwinua Debora—nabii, mwamuzi, na mama katika Israeli. Hekima yake inakusanya watu waliotawanyika. Inawasha ujasiri wa kusita. Sura hii ni uwanja wa vita unaoangaziwa na taa zisizotarajiwa: mwanamke chini ya mtende, jenerali anayosititiza mlimani, na mke wa mhamaji wa nyikani mwenye msumari wa hemani. Tunaona: wokovu wa Mungu hauhitaji masharti mazuri au mashujaa wakamilifu. Hukua pale imani inasema “Ndiyo” kwa neno la Bwana. 2.0 Historia na Muundo wa Kimaandishi Waamuzi 4 inaenda sambamba na Waamuzi 5 (Wimbo wa Debora) (Block 1999; Webb 2012). Sura 4 inasimulia. Sura 5 inaimba ushindi huo kwa mashairi—ikiongeza rangi ya Kishoni, nyota kupigana, na ujasiri wa Yaeli. Kihistoria, Yabini wa Hazori anatawala kaskazini; Sisera anaongoza magari mia tisa ya chuma kutoka Haroshethi-hagoyimu (Block 1999; Webb 2012). Debora anahukumu chini ya Mtende wake kati ya Rama na Betheli (Efraimu). Anamwita Baraka kutoka Kedesh (Naftali) akusanye watu kumi elfu Mlima Tabor (Block 1999; Webb 2012). Dokezo la Wakeni (4:11) linatuleta nyumbani kwa Yaeli—ambapo haki ya Mungu itatokea kwa namna ya kushangaza (Webb 2012). 3.0 Maoni ya Kimaandiko na Kiroho 3.1 4:1–3 — Dhuluma, Chuma, na Kilio Kirefu Israeli wanarudia uovu. Bwana anawatia mikononi mwa Yabini. Magari ya chuma ya Sisera yanawakandamiza miaka ishirini (Block 1999). Hatimaye wanalia kwa Bwana. Tatizo si magari tu—ni kuvunja agano. Magari huongeza uchungu; uchungu huo hugeuka maombi. Ujumbe wa kichungaji:  Shinikizo la muda mrefu linaweza kuwa tanuru la sala. Nguvu zikikauka na njia zikiwa hatarini, geuza maumivu yako kuwa maombezi. 3.2 4:4–10 — Wito wa Debora na “Ndiyo ya Kusita” ya Baraka Debora—nabii, mwamuzi, mama—anamwita Baraka kwa neno la Bwana: “Kusanya Naftali na Zebuluni Mlima Tabor; Mungu atamvuta Sisera kwa Kishoni na atamtia mikononi mwako.” Baraka anajibu kwa uaminifu wa kusita: “Ukienda nami, nitaenda.” Debora anakubali, lakini anatangaza heshima itaenda kwa mwanamke (Block 1999; Webb 2012). Uongozi hapa ni wa pamoja na wa kinabii: Debora anasema neno; Baraka anatii kwa ujasiri wa kuazima; elfu kumi wanafuata. Ujumbe wa kichungaji:  Imani wakati mwingine huhitaji mwenzake. Mungu huunganisha utii wa kusita na hekima inayoaminika, ili ujasiri uwe mwenge wa pamoja. 3.3 4:11 — Heberi Mkeni: Maandalizi kwa Utulivu Kuna dokezo fupi: Heberi Mkeni ametengana na ukoo wake, akaweka hema karibu na Kedesh. Inaonekana ndogo, lakini Mungu hupanda mbegu za wokovu kimyakimya kabla mapambano hayajaanza. Ujumbe wa kichungaji:  Mungu huandaa ukombozi wa kesho kupitia maamuzi madogo ya leo. 3.4 4:12–16 — “Simama!” Bwana Anamvuruga Sisera Sisera akisikia mkusanyiko wa Baraka, anavuta magari yake kuelekea Kishoni. Debora anasema kwa uwazi: “Simama! Leo Bwana amemtia Sisera mikononi mwako.” Bwana anavuruga kambi ya Sisera. Magari yanakwama. Hofu inasambaa. Baraka anawafuatilia; hakuna aliyesalia. Sura ya 5 inaonyesha theolojia ya tukio: uumbaji unaingia vitani; Kishoni inawasukuma wakuu mbali (Webb 2012). Ujumbe wa kichungaji:  Utii huendana na mapigo ya “Simama!” ya Mungu. Mungu anaposema nenda, twende—na tunagundua tayari ameuandaa uwanja wa vita kwa niaba yetu. 3.5 4:17–24 — Hema la Yaeli: Haki kwa Namna Isiyotazamiwa Sisera anakimbilia kwenye hema la Yaeli, akitegemea undugu wa Heberi. Yaeli anamkaribisha, anamfunika, na anapolala, anampiga msumari wa hemani kupitia kichwa. Baraka anafika kwa kuchelewa—ushindi tayari umekamilika. Israeli wanazidi kumpiga Yabini hadi anyenyekeeshwe. Kitendo cha Yaeli ni kigumu kueleweka kwa wasomaji wa leo, lakini simulizi na wimbo humwita “mbarikiwa kuliko wanawake” (5:24) (Block 1999; Webb 2012). Katika dunia ya hofu, anaweka maisha yake rehani ili kukomesha uonevu. Ujumbe wa kichungaji:  Mungu anaweza kugeuza zana za nyumbani kuwa vyombo vya haki. Uaminifu hauzuiliwi na enzi au upanga; upo popote ujasiri unapotumikia kusudi la Mungu. 4.0 Theolojia ya Biblia Nzima — Hekima ya Mama, Mungu Mpiganaji, na Mkombozi wa Kweli Debora anaakisi uongozi wa hekima: chini ya mtende, haki inatiririka, na makabila yanaitwa. Baraka anatajwa katika Waebrania 11—Mungu huikamilisha nguvu kwa ushirika. Yaeli anatukumbusha Mwanzo 3:15—“kichwa” cha mtesi kinapondwa kwa mkono usiotarajiwa. Mada ya Mungu Mpiganaji yaibuka—uumbaji unapigana pamoja na watu wa Mungu (Waam 5; Zab 18) (Block 1999; Webb 2012). Yote haya yanaelekeza mbali zaidi: bado kunahitajika Mkombozi ambaye ushindi wake hudumu. Kwa Yesu—Mfalme aliyejazwa Roho—kanisa hujifunza kuimba wimbo wa Debora kwa sauti mpya: msalaba unazifanya nguvu zipoteze makucha; Roho anawatia nguvu wana na binti watabiri; familia ya Mungu inakuwa mama anayekuza ujasiri katika enzi ya hofu. 5.0 Mazoezi ya Kiroho — Kukuza Ujasiri Chini ya Mtende wa Debora Sala ya “Simama!” : Kila asubuhi wiki hii omba, “Bwana, unaposhauri ‘Simama!’, nisaidie kuinuka.” Kisha chukua hatua moja halisi ya utii kabla ya saa sita. Sheria ya Ujasiri wa Pamoja : Mwalike mshauri au rafiki aliye muaminifu asimame nawe kwenye kazi moja ngumu. Taja hofu, shiriki ahadi, tendeni pamoja. Zana za Nyumbani, Kusudi Takatifu : Tambua zana/ujuzi mmoja wa kawaida maishani mwako. Uweke wakfu kwa haki na amani ya Mungu kwa njia ya vitendo nyumbani, kazini, au kwenye jamii. 6.0 Maswali ya Kutafakari Shinikizo la muda mrefu limekufundisha kuomba, au limekuvuruga moyo? Utawezaje kuligeuza kuwa maombi? Hekima ya mtu mwingine inaweza kuimarishaje utii wako wiki hii? Fafanua hatua moja. “Msumari wa hemani” upi (ujuzi au zana ya kawaida) Mungu anaweza kuitumia kupitia wewe kuwalinda na kuwabariki wengine? 7.0 Sala na Baraka Sala: Mungu wa haki na rehema, wewe huwainua mama na washauri, manabii na washirika. Sema “Simama!” juu ya kusitasita kwetu. Unganisha hatua zetu na wakati wako, na udhaifu wetu na nguvu zako. Fanya nyumba zetu, kazi zetu, na mikono yetu viwe vyombo vya amani yako. Kupitia Yesu, Mkombozi na Mfalme wetu wa kweli. Amina. Baraka: Bwana anayewatawanya wenye kiburi na kuinua wanyenyekevu na autulize moyo wako, aukalifishe ujasiri wako, na akutume kwa nguvu ya Roho wake leo. Amina. 8.0 Marejeo Daniel I. Block, Judges, Ruth . The New American Commentary , Juz. 6. Nashville, TN: Broadman & Holman Publishers, 1999. Barry G. Webb, The Book of Judges . The New International Commentary on the Old Testament . Grand Rapids, MI: William B. Eerdmans Publishing Company, 2012. Inayofuata:  Waamuzi 5 — Wimbo wa Debora: Mbingu Zapambana, Dunia Yaitikia.

Motto/Kinukuu: “Siku zile hapakuwa na mfalme katika Israeli; kila mtu alifanya lililo haki machoni pake.” Mashujaa wa Mungu waliofichika huchanua katikati ya mvutano wa nyumbani na sanamu. 1.0 Utangulizi — Mafunzo ya Ujasiri Wakati Mwanga Unapopungua Waamuzi 3 inaanza kama alfajiri tulivu juu ya uwanja wa vita wa nyumbani. Mashamba yapo. Majirani wapo. Lakini pia kuna sanamu zilizofichwa nyuma ya milango. Bwana aliachia mataifa katika nchi—si kwa kusahau, bali kama darasa la vitendo kwa watu waliopoteza kumbukumbu (3:1–6). Kati ya mvutano huu, anaingia Othnieli, mwana mpole wa Kenazi. Simulizi lake linakuwa ramani ya kila ukombozi utakaofuata (3:7–11). Kisha hadithi inakimbia kwa ujasiri wa Ehudi (3:12–30) na Shamgari (3:31). Pamoja, visa hivi vinafundisha: Mungu huunda ujasiri katikati ya mazingira ya maridhiano ya usaliti, na Roho wake huwatengea watu wa kawaida nguvu ya kushindana na mvuto wa sanamu. 2.0 Historia na Muundo wa Kimaandishi Waamuzi 3 inakamilisha dibaji (1:1–3:6) na kufungua mzunguko wa kwanza wa Waamuzi. Mistari 1–6 hurudia na kupanua 2:20–23: mataifa yaliyobakia ni vyombo vya majaribio  na mafunzo , hasa kwa kizazi ambacho “hakikujua vita za Kanaani.” Mistari 7–11 humtambulisha Othnieli kama kielelezo: Israeli hutenda dhambi; Bwana anawatia mikononi mwa adui; wanalia; Bwana anamwinua mkombozi; Roho anamjia; ushindi unatolewa; nchi inapumzika. Hadithi ya Ehudi inapofuatia ina urefu na utani wa kushtua, ikionyesha mporomoko unaozidi. Shamgari—aya moja tu—anaonyesha kuwa Mungu hutumia pia zana na watu wasiotarajiwa. 3.0 Maoni ya Kimaandiko na Kiroho 3.1 3:1–6 — Mataifa Yaliyosalia: Majaribio na Mafunzo Hapa kusudi la Mungu linawekwa wazi: mataifa yamebakizwa ili kuijaribu  uaminifu wa Israeli na kufundisha  vita kizazi kisichowahi kupigana. Jaribio si la kijeshi tu; ni la agano—je, wataepuka ndoa za mchanganyiko na kuabudu sanamu, wakishika sheria za Bwana? Maafa huanza pale ukaribu unapo geuka mwalimu: wanaishi kati ya mataifa, wanachukua binti zao, wanatoa wana wao, na wanahudumia miungu yao. Malezi hutolewa kila wakati; swali ni nani  anayekuunda. Ujumbe wa kichungaji:  Wakati shinikizo haliondoki, Mungu anaweza kuwa anaunda utambuzi. Usidhanie changamoto inayoendelea ni kukosekana kwa Mungu; pengine hapo ndipo anapokufunza na kuimarisha misuli ya imani. 3.2 3:7–11 — Othnieli: Kielelezo cha Ukombozi Unaowezeshwa na Roho Israeli “wanatenda maovu,” wanamsahau Bwana na kutumikia Mabaali na Maashera. Bwana anawauza  kwa Kushan-Rishathaim wa Aramu-Naharayimu, na wanamtumikia kwa miaka minane. Wanapolia, Bwana anamwinua  Othnieli mwana wa Kenazi—ndugu mdogo wa Kalebu—kutoka Yuda. Mstari wa kuamua ni huu: “Roho wa Bwana akaja juu yake.” Othnieli anahukumu, anaenda vitani, Bwana anamkabidhi  Kushan mikononi mwake, na nchi inapumzika kwa miaka arobaini. Picha ya Othnieli ni safi na hadithi yake haina kashfa kwa makusudi. Anatoka katika kabila la ahadi, ameunganishwa na urithi wa uaminifu wa Kalebu, na ametiwa nguvu na Roho. Simulizi lake linafafanua kanuni za neema: Mungu hutangulia, humwinua, humtia nguvu, hutoa ushindi, na hugawa pumziko. Mkazo upo kwa nani  anayeokoa (Bwana kupitia Roho wake), si kwa umahiri au umaarufu wa mtu. Ujumbe wa kichungaji:  Ujasiri si mbwembwe; ni kukubali kuwezeshwa na Roho. Mungu hufundisha ujasiri kwa kuunganisha udhaifu wetu na nguvu yake, na utii wetu na utangulizi wake. 3.3 3:12–30 — Ehudi: Ukombozi wa Kushtua na Mporomoko Unaongezeka (Muhtasari) Ingawa lengo letu ni mtindo wa Othnieli, simulizi la Ehudi linaonyesha yanayofuata Israeli wanapoanguka tena. Egloni wa Moabu ananenepa kwa kodi za Israeli. Ehudi—mkono wa kushoto kutoka Benyamini—anatengeneza kisu kilichofichwa na kubadili matarajio. Ukombozi ni wa kushangaza, mbinu ya mashambulizi ni ujanja wa nyoka, na matokeo ni ya kuvutia: “nchi ikapata raha miaka themanini.” Hata hivyo, urefu wa hadithi na mkakati wa kijeshi unaashiria kuwa Israeli sasa wanahitaji uokozi wa kushtua zaidi. Rehema ya Mungu inaendelea; ugonjwa wa sanamu unaendelea pia. Ujumbe wa kichungaji:  Wokovu wa Mungu ni wa kawaida (utiifu unaowezeshwa na Roho) na pia wa kushangaza (mikakati isiyotazamiwa). Tarajia Bwana atumie utii wa kila siku na ubunifu wa ajabu kuwaweka watu wake huru. 3.4 3:31 — Shamgari: Aya Moja, Kichokoo Kimoja, Mungu Mmoja Aya moja tu yaandika mkombozi anayewapiga Wafilisti mia sita kwa kichokoo, fimbo ya kuchungia  ng’ombe . Kifaa cha mfugaji kinageuzwa kuwa chombo cha ukombozi. Suala si mbinu, bali upatikanaji. Bwana anaweza kugeuza kazi ya kila siku kuwa mapambano matakatifu. Ujumbe wa kichungaji:  Leta kilicho mkononi mwako. Mungu hufurahia kutumia zana za kawaida kuamsha ujasiri wa ufalme. 4.0 Theolojia ya Biblia Nzima — Roho, Mfalme, na Pumziko Linalodumu Othnieli anatabiri tumaini lililopandwa na Kumbukumbu la Torati na kumwagiwa maji na manabii: Israeli wanahitaji mioyo iliyofunzwa kumpenda Mungu na kukataa sanamu. Kuja kwa Roho juu ya Othnieli kunatabiri kumimimwa kwa Roho juu ya wote, na pumziko la miaka arobaini linaashiria Sabato ya ndani ambayo Israeli hawakuiweza kudumu nayo. Mtindo huu unalialia Mkombozi-Mfalme mwaminifu ambaye utiifu wake haukati pumzi. Katika utimilifu wa wakati, Yesu anasimama kama Hakimu aliyejawa Roho anayewashinda maadui wa ndani—dhambi na mauti—na kutoa pumziko linalovuka kaburi, akilea watu wa utakatifu wenye ujasiri. 5.0 Mazoezi ya Kiroho — Mazoezi ya Ujasiri Katika Enzi ya Maridhiano Shinikizo kama Mazoezi:  Taja shinikizo moja ambalo Mungu hajaliondoa. Jiulize: Hili kwa vipi linaweza kuwa uwanja wangu wa mafunzo?  Chagua tendo moja dogo la upinzani mwaminifu wiki hii. Sala ya Pumzi kwa Roho:  Mara mbili kwa siku, omba: “Roho wa Bwana, nishukie na kunifanya niitende mapenzi yako.” Kisha fuata msukumo mmoja wa utii ndani ya saa moja. Ukaguzi wa Zana Zilizowekwa Wakfu:  Orodhesha “vichokoo” vyako (ujuzi, majukumu, zana). Weka moja wakfu kwa Bwana kwa hatua halisi—nyumbani, kazini, au katika jamii. 6.0 Maswali ya Kutafakari Wapi umechukulia uwanja wa mafunzo wa Mungu kuwa ni kutokuwepo kwake, na unaweza kuutazama upya kama darasa la ujasiri? “Kukubali kuwezeshwa na Roho” kutaonekanaje katika uamuzi mmoja unaoukabili wiki hii? Ni zana ipi ya kawaida katika maisha yako ambayo Bwana anaweza kuiweka wakfu kwa ukombozi katika jamii yako? 7.0 Sala na Baraka Sala: Bwana wa ukombozi wote, wewe huwainua wasaidizi tunapolia na kuwavika kwa Roho wako. Chochea ndani yetu ujasiri mtulivu wa Othnieli, utiifu mbunifu wa Ehudi, na utayari mwaminifu wa Shamgari. Geuza shinikizo letu kuwa mazoezi, zana zetu kuwa ushuhuda, na hatua zetu ndogo kuwa mbegu za pumziko kwa wengi. Kupitia Yesu, Hakimu na Mfalme wetu wa kweli. Amina. Baraka: Mungu anayetoa pumziko baada ya vita na afundishe mikono yako vita na moyo wako ibada; na Roho wa Bwana akujilie kwa kazi uliyoitiwa leo. Amina. 8.0 Marejeo Daniel I. Block, Judges, Ruth . The New American Commentary , Juz. 6. Nashville, TN: Broadman & Holman Publishers, 1999. Barry G. Webb, The Book of Judges . The New International Commentary on the Old Testament . Grand Rapids, MI: William B. Eerdmans Publishing Company, 2012. Inayofuata:  Waamuzi 4 — Debora na Baraka: Ujasiri Unapoinuka Chini ya “Mama” katika Israeli.

Motto/Kinukuu: “Siku zile hapakuwa na mfalme katika Israeli; kila mtu alifanya lililo haki machoni pake.” Ngazi ya duara ya kushuka inayoashiria kupungua  kwa imani na kusahau  miujiza. 1.0 Utangulizi — Kutoka Mwanga wa Kwanza hadi Makaa Yanayopoa Waamuzi 1 ilituacha na cheche za utii zikianza kupoa. Sura ya 2 yafunua kilichofichwa chini ya cheche hizo. Watu wanatoka kwenye kumbukumbu takatifu na kuingia kwenye maridhiano mepesi. Kwanza tunasikia lawama kutoka kwa mjumbe wa Bwana (2:1–5). Kisha tunatazama kizazi kipya kisicho na kumbukumbu ya matendo ya Mungu (2:6–10). Baadaye tunaona muhtasari wa mzunguko wa kuanguka, kuugua, kuokolewa, kisha kuanguka tena kwa kina (2:11–19). Mwishoni, Mungu anaacha mataifa yabaki ili kuyajaribu mioyo yao (2:20–23). Hii si historia pekee. Ni uchunguzi wa kiroho. Swali lake kuu ni hili: miujiza inapogeuka kumbukumbu za kale, je, bado tutatembea katika njia ya Bwana? 2.0 Historia na Muundo wa Kimaandishi Waamuzi 2 inakamilisha dibaji ya kitabu (1:1–3:6). Sura ya 1 ilieleza hali ya uwanjani: ushindi wa sehemu na maridhiano yanayotambaa. Sura ya 2 inatoa tafsiri ya kiagano juu ya mambo hayo. Inakuwa kama lenzi. Inatuonyesha hadithi ya makabila ndani ya simulizi la agano: kusahau → kuabudu sanamu → kukandamizwa → kulia kwa Bwana → kuokolewa → kutulia → kuanguka tena. Mtunzi sasa anatoa tathmini ya wazi ya kiroho na kutuandaa kuiona mifumo hii ikijirudia katika sura zitakazofuata. 3.0 Maoni ya Kimaandiko na Kiroho 3.1 2:1–5 — Mjumbe Bokimu: Shauri la Agano “Malaika wa Bwana” anakuja kama mjumbe wa kifalme. Anakumbusha uaminifu wa Mungu: “Niliwapandisha,” “Niliapa kuwapa nchi,” “Silivunji agano langu.” Kisha anatangaza mashtaka: mmeingia maagano na mataifa, mmeachilia madhabahu yao ibakie. Adhabu yake ni ya busara: mataifa mliyoyakumbatia yatakuwa miiba; miungu yao itakuwa mitego. Israeli wanalia na kutoa dhabihu Bokimu (“Waliao”). Lakini machozi yanaonekana kama mshtuko zaidi kuliko toba. Hapa tunaambiwa jeraha halisi: si udhaifu wa kivita, bali kuvunja agano. Ujumbe wa kichungaji:  Tukiendelea kushikilia yale Mungu alituamuru kuyaachilia, hayo hugeuka kuwa waalimu wa mioyo yetu. Madhabahu tunazoruhusu leo huwa walimu wa kesho. 3.2 2:6–10 — Baada ya Yoshua: Kumbukumbu Zinapokatika Mtunzi anarudi kwenye kifo cha Yoshua ili kulinganisha vizazi. Kizazi kilichoona “matendo makuu ya Bwana” kilimtumikia Bwana. Kizazi kipya “hakikumjua Bwana wala kazi zake.” “Kutomjua” hapa si tu kukosa taarifa, bali kuvunjika kwa uaminifu wa agano. Gundi ya kumbukumbu iliyounganisha utambulisho wao imekauka. Taifa lisipowafundisha watoto wake matendo ya Mungu, dunia itawafundisha miungu yake. Ujumbe wa kichungaji:  Ushuhuda lazima uwe mafundisho. Kile tunachokithamini lazima kigeuke kuwa maisha ya vitendo. Watoto wetu wakirithi nyumba bila simulizi yetu, wataishi ndani ya simulizi ya mtu mwingine. 3.3 2:11–19 — Mzunguko: Sanamu → Shinikizo → Rehema → Kuanguka Zaidi Baada ya kizazi cha Yoshua, mtiririko unajengeka. Israeli “wanatenda maovu,” wanamwacha Bwana, wanatumikia Baali na Maashera. Bwana “anawatia mikononi mwa wanyang’anyi.” Wanalia. Bwana “anawainulia waamuzi” na kuwaokoa. Lakini hata baada ya kuokolewa, wanarudia sanamu, “wakiwa waovu kuliko baba zao.” Moyo wa Mungu unaonekana kwa sura mbili: hasira kwa usaliti, na huruma kwa kilio chao. Rehema inawafikia; uokozi unawatokea; lakini tamaa zao potovu hazijawaondokea. Hivyo rehema inageuka godoro la kurudi kwenye usingizi wa sanamu. Sura  hii inatufundisha: bila malezi ya agano, msaada wa haraka hauponyi tamaa. Ujumbe wa kichungaji:  Ukombozi wa Mungu ni mwaliko wa uanafunzi. Rehema si kitanda cha starehe, bali ni shule inayotufundisha utakatifu. Tukiitumia kama usingizi wa kujisahaulisha maumivu, tutahitaji dozi kubwa kila mara. 3.4 2:20–23 — Uamuzi wa Mungu: Mataifa Yaliyosalia Kama Jaribu (na 3:1–6 kama Mwiko Wake) Mungu anasema wazi: hatayaondoa tena mataifa kama siku za Yoshua. Atayaacha ili kuijaribu  mioyo ya Israeli—je, watatembea katika njia zake? Kile kilichoonekana kushindwa kwa Israeli vitani, sasa kinaonekana kama nidhamu ya Mungu. Jaribu linafunza na linathibitisha. Ama watadumu katika agano katikati ya shinikizo, ama wataingia ndoa za mchanganyiko na sanamu. Mwanzo wa sura ya 3 hurudia hili kwa kuyataja mataifa. Lengo si siasa; ni malezi ya moyo. Hivyo ubao wa jukwaa umewekwa: mizunguko saba ya kushuka itafuata, kila moja ikiwa nzito kuliko iliyotangulia. Ujumbe wa kichungaji:  Mungu asipoondoa shinikizo, anaweza kuwa anaunda uvumilivu. Majaribu hufichua tunachopenda. Pia huyapanga upya mapendo hayo. 4.0 Theolojia ya Biblia Nzima — Toka Sinai hadi kwa Mfalme-Mtumishi Waamuzi 2 inasikika ndani ya sauti ya Kumbukumbu la Torati: mpendeni Bwana peke yake, kumbukeni matendo yake, kang’oeni ibada za miungu ya mataifa. Kusahau huzalisha sanamu; sanamu huzalisha utumwa. Hata hivyo, Mungu ana huruma isiyokoma. Anaguswa na kilio chao, anawainulia waamuzi wasiostahili. Hii inafunua shauku ya kale: si tu kushinda maadui wa nje, bali kubadilishwa kwa moyo wa ndani. Hadithi yaonyesha hitaji la mfalme mwaminifu, kisha inatuongoza kwa Masihi. Yesu ndiye Hakimu-Mkombozi anayekomesha mzunguko: anabeba laana, anatupa Agano Jipya, na anatupatia kumbukumbu mpya mezani: “Fanyeni hivi kwa ukumbusho wangu.” 5.0 Mazoezi ya Kiroho — Kufunza Kumbukumbu na Tamaa Kumbukumbu ya Kila Siku:  Kila jioni, taja tendo moja la ajabu la Mungu (Maandiko au maisha yako). Jiulize: hili linakufundisha nini kwa siku ijayo? Ukaguzi wa Sanamu:  Tambua “madhabahu” moja uliyoiachia (tabia, muungano, simulizi). Chukua hatua moja ya kuiondoa. Weka mbadala wa ibada. Katekesisi ya Vizazi:  Shirikisha ushuhuda wako na mtoto, kijana, au rafiki wiki hii. Geuza hadithi kuwa kitendo—waalike apige na wewe hatua moja ya utii. 6.0 Maswali ya Kutafakari Ni eneo gani la maisha yako ambako umekuwa ukijadiliana  au ukipingana  na kile ambacho Mungu amekutaka  uangushe  au uachilie ? Mchakato huu umekufundisha nini, na umekukomaza vipi kiroho? Ni mazoezi gani yanayokusaidia kutoka kuokolewa  kwenda kulelewa  ili rehema iwe somo, si usingizi? Imani ya nani unaiunda kwa kuwasimulia “matendo makuu ya Bwana”? Utachukua hatua gani wiki hii? 7.0 Sala na Baraka Sala:  Bwana wa agano, uliyetuinua kutoka utumwani na kuahidi kuwa Mungu wetu, tusamehe maagano yetu na mapendo madogo. Tufundishe kukumbuka kazi zako na kutembea katika njia zako. Tunapolia, usikie na utuokoe; unapotuokoa, tuumbie utu wako. Tuinulie ndani yetu upendo kwa Yesu, Hakimu wetu wa kweli, ili tukutumikie kwa moyo usiogawanyika. Amina. Baraka: Mungu anayekumbuka rehema katikati ya hasira na awaimarishe mkumbuke kazi zake katikati ya udhaifu. Roho wa Yesu, Hakimu mwaminifu, awalinde na mitego ya miungu midogo na awaongoze katika njia ya milele. Amina. 8.0 Marejeo Daniel I. Block, Judges, Ruth . The New American Commentary , Vol. 6. Nashville, TN: Broadman & Holman Publishers, 1999 . Barry G. Webb, The Book of Judges . The New International Commentary on the Old Testament . Grand Rapids, MI: William B. Eerdmans Publishing Company, 2012 . Muundo wa agano katika Kumbukumbu la Torati: Kumb 4; 6–8; 28. Mizunguko ya Waamuzi 3–16. Inayofuata:  Waamuzi 3 — Othnieli na Mtindo wa Ukombozi: Jinsi Mungu anavyofunza ujasiri katika enzi ya maridhiano.

Motto/Nukuu: “Siku zile hapakuwa na mfalme katika Israeli; kila mtu alifanya lililo haki machoni pake.” 1.0 Utangulizi — Kizingiti cha Ahadi na Hatari Jua linapotua juu ya kizazi cha Yoshua, makabila ya Israeli yanajipanga ukingoni mwa urithi waliyoahidiwa. Ardhi iko mbele yao, lakini vita halisi ndiyo linaanza—ndani ya mioyo yao, vita vya uaminifu wa kila siku. Israeli walivuka Yordani kwa miujiza, wakashuhudia kuta zikianguka kwa sala, lakini sasa jaribu ni la utulivu: Je, watu wataendeleza kumbukumbu hai ya neema ya Mungu, hata katika changamoto za maisha ya kawaida? Waamuzi 1 inaanza kwa ari na matumaini, lakini haraka udongo unatetereka. Swali kuu linabadilika: siyo tena “Je, Mungu anaweza kutuokoa?”—bali “Je, tutaendelea kuwa waaminifu pale wokovu unapokuwa mgumu?” Sura hii siyo orodha ya vita tu, bali ni kioo cha mioyo—inaonya jinsi ari ya kiroho inavyoweza kufifia, na maamuzi mazito kubadilishwa kuwa maridhiano mepesi. Inatuuliza: Nini hutokea wakati hamasa ya ahadi ya Mungu inapoyeyuka na watu kuchagua njia rahisi? 2.0 Historia na Muundo wa Kimaandishi Baada ya kifo cha Yoshua, Israeli ni mkusanyiko wa makabila yaliyotawanyika, kila moja imepewa sehemu yake. Hakuna tena kiongozi wa kitaifa kama Musa au Yoshua. Sauti ya kuhimiza uaminifu kwa agano inazidi kufifia na mahitaji ya kimaeneo, hofu na ubinafsi vinaanza kutawala badala ya maono ya pamoja kutoka Sinai. Sura hii ya kwanza inaweka mfano wa kitabu chote: Israeli wanaanza kwa utii wa ujasiri, lakini wanaishia katika urafiki wa mashaka na makabila ya jirani (Block, 1999, 97–102; Webb, 2012, 91–104). Ushindi wa taifa unayeyukia kwenye vita vivyomalizikia na changamoto zisizotokomea. Kukosekana kwa uongozi wa pamoja kunamaanisha kelele za hofu, uchovu na uchumi vinaanza kushinda sauti ya Mungu. Mbegu za kupotea kiroho zinapandwa hapa. 3.0 Maoni ya Kimaandiko na Kiroho Mistari 1–10: Mafanikio ya Mwanzo na Adui Aliyesalia Yuda na Simeoni wanaanza vyema—wanauliza kwa Bwana na wanamtegemea. Wanaona ushindi, hata haki inatendeka pale Adoni-Bezek anapopokea kile alichowatendea wengine. Utii na kutegemea Mungu kunaleta matokeo. Lakini, hatimaye bado kazi haijakamilika: maadui bado wapo. Sio kwamba Mungu amekosa nguvu—bali Israeli wamepungukiwa na bidii ya kudumu. Kuwapo kwa Wakanaani waliobaki siyo tatizo la kiusalama tu, bali ni tishio la ustawi wa kiroho. Mistari 11–21: Kigeugeu cha Nusu Utii Vita vinaendelea kaskazini, lakini nguvu na umakini vinaisha. Benyamini wanashindwa kuwafukuza Wayebusi kutoka Yerusalemu. Kushindwa huku kunaliacha taifa na udhaifu wa kudumu katikati yao. Badala ya utii wa dhati, Israeli wanaanza kuishi pamoja na maadui zao. Utii wa nusu nusu unageuka kuwa mazoea ya kitamaduni (Block, 1999, 101–104). Pale Mungu alipohitaji utakatifu, wao wanachagua faida na amani za muda mfupi. Moyo unafaidi starehe, ukipendelea faida ya sasa badala ya gharama ya uaminifu wa kweli. Mistari 22–36: Onyo Linalojirudia Makabila ya kaskazini—Manase, Efraimu, Zebuluni, Asheri, Naftali na Dani—wanarudia kosa lilelile: “hawakuwafukuza…” Kosa hili linagonga kama kengele ya onyo katika sura nzima. Kila kushindwa kwa kabila—kutokana na hofu au urahisi—kunaorodheshwa. Wanajaribu kuudhibiti uovu badala ya kuung’oa, wakiruhusu miungu ya Wakanaani kuingia taratibu kwenye maisha yao. Hivi ndivyo kushindwa kiroho kunavyokuwa janga la kitaifa. 4.0 Muktadha wa Biblia Nzima na Tumaini la Kristo Waamuzi 1 inasimama kwenye mabadiliko muhimu ya hadithi ya Biblia. Agano la Sinai liliamuru Israeli waishi tofauti na mataifa mengine. Lakini hapa, maridhiano yanavunja utambulisho wa kinabii. Ujumbe wa Kumbukumbu la Torati unasikika: utii huleta uzima, maridhiano huleta maumivu (Kumb 7:1–6; 28:15–20). N. T. Wright anafundisha kwamba Israeli walitakiwa kuwa ufalme wa makuhani—jamii iliyotengwa kwa Mungu (Wright, 2018, 46–49). Lakini mfano wa utii pungufu ni wa kibinadamu sana. Sisi pia tunapewa urithi katika Kristo, lakini mara nyingi tunaachia “mila na desturi za zamani” zikiwa hai katika kona za maisha yetu. Lakini kuna tumaini: pale Israeli waliposhindwa, Kristo—Mwaminifu wa kweli—aliti kamili. Ushindi wake ni mkamilifu, urithi wake hauharibiki. Shauku ya kupata kiongozi wa kutimiza ahadi ilianza kujitokeza kwa Daudi, lakini utimilifu wake wa kweli unaonekana kwa Yesu—Hakimu ambaye hushinda na kutakasa mioyo kikamilifu. Msalaba wake ni ushindi wetu kamili (Mackie, “Judges”). 5.0 Maombi ya Maisha na Zoezi la Kiimani Waamuzi 1 ni kioo cha moyo wetu. Wapi tunaridhika na “inatosha” katika imani yetu? Ni mambo, mazoea, au maridhiano gani tunayaruhusu—yakiyapata nafasi kubwa kuliko ahadi za Mungu katika maisha yetu? Mwito wa Mungu wa utii wa moyo wote ni mwaliko wa uhuru wa kweli, si sheria tupu. Anataka atupatie “ardhi”—maisha yaliyojaa amani, uzima na furaha. Kujitolea ni gharama, lakini thawabu yake ni moyo uliotulia katika uaminifu na ushuhuda wenye nguvu wa imani. Zoezi la kiroho: Chukua dakika kadhaa kwa utulivu na fikiria eneo moja ambalo umekuwa ukiridhika au kufanya uamuzi wa nusu-nusu katika imani yako wiki hii. Andika ombi mahali na uliweke wazi mbele za Mungu. Omba Roho Mtakatifu akujalie nguvu na ujasiri mpya, ili uchukue hatua ndogo za utii kamili kila siku. 6.0 Maswali ya Kutafakari Wapi kwenye safari yako ya imani unajaribiwa kukubali utii wa nusu? Ni raha au hofu gani zinazokuzuia kung’oa “Wakanaani” wa kiroho katika maisha yako? Ni kwa namna gani uvumilivu wa Mungu kwa Israeli unakugusa au kukuathiri unapotafakari neema yake na yapi ni majibu yako binafsi kwa Mungu? 7.0 Sala na Baraka Ee Mungu wa agano letu, Katika njia na vizingiti vya maisha yetu, tupe ujasiri wa kuendelea mbele bila kuridhika. Tuokoe dhidi ya starehe ya maridhiano, na utufundishe furaha na uhuru wa utii wa moyo wote. Kupitia Kristo, tunarithi ushindi usiopotea. Tufinyange tuishi kwa utukufu wako, na Roho wako atuongoze hatua kwa hatua katika uaminifu na tumaini. Amina. 8.0 Marejeo Block, Daniel I. Judges, Ruth . New American Commentary, Vol. 6. Nashville: Broadman & Holman, 1999. Webb, Barry G. The Book of Judges . New International Commentary on the Old Testament. Grand Rapids: Eerdmans, 2012. Wright, N. T. The New Testament and the People of God . Minneapolis: Fortress Press, 2018. Mackie, Tim. “Judges.” BibleProject . https://bibleproject.com/explore/video/judges/  (accessed November 2025). Inayofuata:  Waamuzi 2 – Mchoro wa Kuanguka kwa Kiroho: Kusahau na Kuabudu Sanamu Je, taifa linasahauje hadithi yake, na ni ishara zipi ndogo za kusinzia kiroho? Tembea nasi kwenye sura inayofuata…

“Siku zile hapakuwa na mfalme katika Israeli; kila mtu alifanya lililo haki machoni pake yeye mwenyewe .”— Waamuzi 21:25 🌅 Machweo ya Historia ya Israeli na Mgogoro wa Agano Hadithi ya Waamuzi inaanza pale jua la ushindi wa Yoshua linapotua. Makabila yametawanyika, kila mmoja akihangaika kukumbuka neema iliyowaleta. Nchi wameirithi, lakini agano la Mungu wamelisahau. Wateule wa Bwana wamesahau huruma iliyowatoa Misri na kuwapitisha nyikani, sasa wanaelea katika upofu wa kiroho—wakipoteza utambulisho wao wa agano. Hii siyo tu kusahau, bali ni kuchagua kupuuza amri wazi za Kumbukumbu la Torati, hasa wito wa Shema—kumpenda Mungu kwa moyo wote. Badala ya kushikilia upendo wa Mungu, wanakimbilia miungu ya mashamba—Baali na Ashera—wakitafuta usalama na uzazi kutoka kwa sanamu, badala ya Mungu wa kweli aliyewapa ardhi. Huu ni usaliti wa asili yao wenyewe. Wasomi wengi wa Biblia wanaona Waamuzi kama Tendo la Tatu la historia kuu ya Maandiko. Katika kipindi hiki, Israeli walipaswa kuwa mfano wa ufalme wa makuhani, wakaakisi haki, huruma na uaminifu mbele ya mataifa. Lakini badala ya kusimama kando, walijikwaa na kusahau wajibu wa Agano, wakafuata machafuko ya tamaduni za Kanaani na kupoteza wito wao wa kimungu wa kubariki ulimwengu. 🛡️ Sio Majaji, Bali Waokozi Wenye Kasoro Neno “waamuzi”—shophetim—halimaanishi tu mahakimu, bali waokozi na watawala wa makabila. Walikuwa viongozi wa muda waliotokea nyakati za hatari—Othnieli, Debora, Gideoni, Samsoni. Hawakuwa wakamilifu, bali mashujaa wenye mapungufu, wakionyesha kwamba ukombozi wa Mungu hauendi sambamba na matarajio ya binadamu. Mungu aliwahi kutumia radi badala ya taasisi dhabiti ili kuokoa watu wake. Hadithi inasisitiza kuwa mpango wa Mungu hauharibiwi na udhaifu wetu; Yeye hufanya kazi ndani yetu, kupitia sisi, na hata wakati mwingine licha ya sisi. Kushindwa kwa viongozi kunaakisi kushindwa kwa watu wote. Gideoni, japokuwa aliitwa shujaa, alijawa na hofu na kutaka ishara kutoka kwa Mungu. Baada ya ushindi, alitengeneza efodi ya dhahabu—vazi lililogeuka kuwa sanamu kwa Israeli nzima. Hivyo, alipanda mbegu za uasi kwa kizazi kingine. Samsoni, aliyekuwa na nguvu za ajabu, alitumia vibaya zawadi zake, akiongozwa na tamaa na kulipiza kisasi binafsi dhidi ya Wafilisti. Maisha yake yalikuwa mfano wa nguvu ya kiroho iliyopotea, ilipotumiwa kwa maslahi binafsi badala ya kusudi la Agano. Mizunguko ya Waamuzi—Dhambi, Kutiishwa, Kuomba, Wokovu—inaonyesha watu waliokwama katika mduara wa huzuni kwa sababu hawakukumbatia utambulisho wa agano. 📉 Kushuka kwa Israeli kwa Hatua Tatu Kuelekea Machafuko Waamuzi hutupatia kioo cha moyo wa mwanadamu—moyo unaosahau utii wa Agano, ukitafuta faraja na maelewano, na kuchagua machafuko ya ndani badala ya utaratibu wa Mungu. Kitabu hiki kimegawanywa kwenye hatua tatu zinazoonesha anguko la maadili ya Israeli: Kushindwa kwa Imani (1:1–3:6):  Makabila yanashindwa kumaliza ushindi, yakifanya maelewano na Wakanaani. Maelewano haya si ya kijeshi tu, bali ni kushindwa kiroho, ambapo Israeli inaanza kuvumilia na kuiga ibada mbovu za Wakanaani. Hata magari ya chuma ya adui ni ishara ya hofu ya kiroho. Walichagua urahisi wa kuishi pamoja badala ya utii mkamilifu. Mizunguko ya Ukombozi (3:7–16:31):  Vizazi vinaanguka kwenye ibada ya sanamu, vinalia chini ya dhuluma, na Mungu huokoa kwa huruma isiyokoma. Kila mzunguko unaingia zaidi gizani, viongozi wanakuwa na utata wa kimaadili—Ehud anaua kwa ujanja, Yeftha anatoa kafara binti yake. Kipindi cha amani kinapungua. Kufikia Samsoni, amani ni fupi na ya kujikimu tu, ikionesha kuoza kwa roho ya taifa. Kushuka Kuelekea Machafuko (17:1–21:25):  Dhuluma za wageni zinakoma, lakini vita vya wenyewe kwa wenyewe na kuanguka kwa jamii vinachukua nafasi. Tukio la Gibea linadhihirisha upotovu wa maadili. Taifa linashindwa kabisa kudhibiti ubaya, na kila mtu anafanya alitakalo. Kushuka huku ni mfano wa huzuni ya ubinadamu unaoacha wito wake wa kimungu na kuridhika kuwa kama mataifa mengine. 🌟 Mwangwi wa Tumaini: Shauku ya Masihi Waamuzi hutoa onyo kuu: tukisahau neema ya Mungu, tunaiga dunia iliyoanguka. Waamuzi walileta ukombozi wa nje tu—lakini mabadiliko ya ndani yalishindikana. Uhitaji wa uwepo wa Mungu unaobadilisha unaongezeka. Hata hivyo, chini ya mawingu meusi, ahadi na huruma ya Mungu havitoweki. Hii ni sauti pekee inayoendelea kusikika katika kitabu. Katika giza hili kuna shauku ya Mfalme wa kweli—kiongozi mwaminifu, mwenye haki na anayebadili ndani. Mapungufu ya mamlaka ya kibinadamu yanaelekeza mbele. Chini ya machafuko, tumaini la kimungu linamea: Mungu anaandaa ukombozi utakaotimia kwa Daudi na kufika kileleni kwa Kristo, Mfalme mwaminifu, anayetenda vilivyo machoni pa Mungu. Yeye anaandika sheria mioyoni mwetu, akianzisha uumbaji mpya kutoka ndani—jibu la kweli kwa machafuko ya “kila mtu akifanya apendavyo.” Waamuzi ni kitabu chenye nguvu, kinawahimiza wasomaji wake kuthubutu kutumaini urejesho wa Mungu na kuamka kwa wito wa kuwa wajumbe wa upendo na uumbaji mpya. 🙏 Maswali ya Tafakari na Maombi Maswali ya Tafakari: Ni maeneo gani ya maisha yako unarudia kusahau neema ya Mungu na kujitegemea au kufanya maridhiano na dunia? Ni aina gani za “kufanya lililo haki machoni pako mwenyewe” zinatokea kwako au kwa jamii yako? Unahisi vipi hitaji la Mfalme wa kweli na mabadiliko ya ndani? Unawezaje kuwa mshiriki wa upendo na uumbaji mpya wa Mungu katika kizazi hiki? Maombi ya Kuhitimisha: Mungu Mtakatifu na Mwenye Huruma, Katika giza la dunia hii, tunasahau haraka neema yako na kuingia katika machafuko ya utashi binafsi. Tuamshe tena, vunja kila mzunguko wa uasi na kukata tamaa kwa huruma yako. Tupe mioyo ya unyenyekevu, tuamini sio nguvu zetu, bali uaminifu wa agano lako. Panda mbegu za tumaini lako magofuni mwetu. Utufanye watu wa nuru na haki. Shauku ya Mfalme wa kweli, itimie ndani yetu—tukushuhudie kwa uaminifu hadi uumbaji mpya utakapofunuliwa. Amina. 📚 Rejea za Vyanzo Block, Daniel I. Judges, Ruth . New American Commentary, 1999. Webb, Barry G. The Book of Judges . NICOT, 2012. Wright, N. T. The New Testament and the People of God . 2018. Mackie, Tim. “Judges.” BibleProject .